7

formalnego zameldowania, albo uwzględnić fakt stałego zamieszkania niezależnie od tego, czy dana osoba zameldowana jest w danej miejscowości na pobyt stały, czy też nie. W tym drugim przypadku ustala się pewne kryteria faktycznego zamieszkania, które w określonych okolicznościach mogą nie pokrywać się z przepisami meldunkowymi (np. osoba studiująca w Krakowie i w związku z tym mieszkająca w tym mieście, a przybyła z innej miejscowości, w której jest zameldowana na pobyt stały, powinna być — przy przyjęciu kryterium faktycznego zamieszkiwania — spisana jako stały mieszkaniec Krakowa).

W spisie z 1921 r. zebrano i opracowano informacje dotyczące ludności obecnej. Wprawdzie formularz spisowy zawierał również pytania, na które odpowiedzi miały umożliwić późniejsze opracowanie stanu i różnych struktur ludności zamieszkałej, jednak redakcja tych pytań, przepisy w sprawie wypełniania formularzy oraz umieszczenie tych pytań na końcu formularza spowodowały liczne błędy w odpowiedziach. W związku z tym z opracowania zebranych informacji w ogóle zrezygnowano.

Na podstawie danych spisów z lat 1931—1978 opracowano stan liczebny i różne struktury ludności faktycznie zamieszkałej, według każdorazowo ustalanych (przez GUS) kryteriów faktycznego zamieszkania.

Ujęcie stanu liczebnego ludności zamieszkałej powinno mieć większą wartość poznawczą niż ujęcie stanu liczebnego ludności obecnej. Liczba ludności zamieszkałej powinna lepiej charakteryzować poszczególne miejscowości i być podstawą analiz i prognoz demograficznych. Jednakże opracowywanie danych dotyczących ludności obecnej może być również przydatne przy ocenie stanu liczebnego i różnych struktur ludności, zwłaszcza w miejscowościach o dużym ruchu migracyjnym. Aby sprawdzić, czy cała ludność została objęta spisem, w formularzu spisowym powinno znaleźć się pytanie na temat ludności obecnej w momencie krytycznym spisu.

Konkretny sposób zaliczania osób do odpowiedniej kategorii ludności spisywanej rozwiązują każdorazowo szczegółowe instrukcje. Dla przykładu, spisem z 1960 r.¹ objęte były wszystkie osoby stale zamieszkałe w każdym mieszkaniu (pomieszczeniu), zarówno obecne w domu w momencie krytycznym spisu, jak i czasowo nieobecne. Ponadto spisywane były wszystkie osoby przebywające czasowo w spisywanym mieszkaniu lub pomieszczeniu. Stąd też osoby zamieszkałe w spisywanym mieszkaniu i obecne w tym mieszkaniu w momencie krytycznym spisu spisane zostały tylko raz w miejscu stałego zamieszkania, natomiast osoby, które opuściły czasowo miejsce stałego zamieszkania, zostały spisane dwukrotnie: w miejscu stałego zamieszkania i w miejscu czasowego pobytu.

Jako osoby obecne w mieszkaniu w momencie krytycznym spisu traktowane były również osoby, których nieobecność o północy z dnia 5 na 6 grudnia wynikała

1

Wszystkie rozwiązania metodologiczne dotyczące spisu z 1960 r. opierają się na ustaleniach zawartych w Instrukcji dla obwodowego rachmistrza spisowego w sprawie przeprowadzenia Spisu Powszechnego 1960 r._t GUS, Warszawa 1960.