skanowanie0007 (174)

110 APOKRYFY

dycznych przeznaczony na użytek targumistów i homiletów. Autor starał się usystematyzować i uściślić pewne dane przekazywane przez pokolenia, a nade wszystko pragnął uchronić od zapomnienia niektóre z nich. Dzięki temu dzieło jego stało się prawdziwym vadcmecum homiletów spełniających swą służbę w liturgii syna-gogalnej.

Autor Starożytności Biblijnych napisał swą historię jeszcze przed wojną żydowską, a więc przed 70 r. po Chr. Pisał po hebrajsku, aie tekst ten nie dochował się do naszych czasów. Nie dochowało się również tłumaczenie greckie dokonane z oryginału. Jesteśmy w posiadaniu jedynie tekstu łacińskiego, który jest tłumaczeniem z języka greckiego.¹

W dziele tym znajdujemy wiele ciekawych idei teologicznych. Wprawdzie Pseudo-Fiion nie wykazuje zainteresowania świątynią i składanymi w niej ofiarami, co skłoniło niektórych do tego, by zaliczyć go do kręgów esseńskich (P. Riessler), to jednak należy powiedzieć, że z wielkim szacunkiem odnosi się do kapłanów i lewitów (13, 1; 14, 3; 28, 3). Mimo że czasami krytykuje skorumpowanych kapłanów (53, 9), nigdy nie atakuje świątyni i nie podważa wartości składanych tam ofiar.

Na pierwszym planie stawia akt przymierza z Bogiem. Bóg zawarł je z Izraelem i to stanowi gwarancję jego niezniszczalności, Lud Boży zrodził się z boku Adama (32, 15) i stanowi on winnicę Boga (12, 8) i Jego owczarnię (23, 12; 32, 5).

Bóg zaszczepił w sercu człowieka swe Prawo od samego początku stworzenia (23, 3) i jego obowiązkiem jest być temu Prawu wiernym. Idąc śladami HUlela, Pseudo-Filon nie zajmuje się sprawami politycznymi. Dziedzina religijna i władza polityczna to dwie różne kategorie. Bóg nie potrzebuje ludzkiej potęgi, by zbawiać, ale świętości człowieka (27, 14).

Warto również wspomnieć, że autor Starożytności Biblijnych nic nie wspomina o Mesjaszu. Według niego zbawienie przychodzi jedynie od samego Boga. Nie było to w tym czasie zdanie odosobnione, gdyż podzielało tę opinię wielu tannaitów z okresu poprzedzającego zburzenie świątyni w 70 r. po Chr.

3. ŻYCIE ADAMA I EWY. APOKALIPSA MOJŻESZA (VITA ADAB ET EVAE. APOCALYPSIS MO SIS)

Historia pierwszych rodziców, Adama i Ewy, od dawna interesowała autorów zarówno Starego (por. Ez 28, 12n: tli 15, 7n), jak i Nowego Testamentu (por. Rz 5, 12 n; 1 Kor 15,46). Było bardzo wiele ksiąg apokryficznych zajmujących się życiem Adama i Ewy, wchodzących w skład tzw. „cyklu Adama i Ewy”. Apokryf Życie Adama i Ewy zwany również mylnie Apokalipsą Mojżesza opisuje historię grzechu pierwszych ludzi spowodowanego przez upadłego anioła.

Utwór powstał w latach pomiędzy 11 r. przed Chr. a 70 r. po Chr. Napisał go Żyd przebywający być może w Aleksandrii. Pierwotnym językiem apokryfu był język grecki, ale autor z pewnością posłużył się dokumentami hebrajskimi lub aramęj-

Denis, jw. 6 n.

skimi.^£ Do naszych rąk Życie Adama i Ewy doszło głównie w dwóch wersjach: łacińskiej i greckiej. ² Ta ostatnia, niesłusznie została zatytułowana przez wydawcę jako Apokalipsa Mojżesza. Nie we wszystkim wersja łacińska pokrywa się z grecką. Tłumacze na ogół podają w dwóch kolumnach przekład tekstu łacińskiego i przekład tekstu greckiego. Ważnym dla poznania historii tekstu jest starosławiański przekład Życia wydany przez V. Jagicia.³

Apokryf Życia Adama i Ewy pod względem gatunku literackiego jest midraszem haggadycznym opartym na Rdz 1-4. Główne zainteresowanie autora kieruje się na grzech pierwszych rodziców i jego skutki. Apokryf w zasadzie nie ma zbyt wiele dodatków chrześcijańskich. Istniejące interpolacje są łatwo wykrywalne (zob. 42, 8; 43. 5). Zapoznajemy się w nim z pierwszymi spekulacjami na temat grzechu pierworodnego, i z tej racji stanowi on ważny dokument dla poznania epoki NT.

4. MĘCZEŃSTWO IZAJASZA. WNIEBOWSTĄPIENIE IZAJASZA

Apokryf znany dzisiaj pod nazwą Męczeństwo Izajasza⁴ stanowi w gruncie rzeczy kompilację dwóch niezależnych utworów literackich. Najstarszy tekst znajduje się w 1, l-2a. 6-13; 2,1-3, 12; 5,1-14. Na jego treść składa się legenda o męczeństwie Izajasza przepiłowanego piłą za czasów Manassesa, znana zarówno redaktorom targumu palestyńskiego do Iz 66, 1, jak i tradycjom talmudycznym. Za punkt wyjścia dla całego opowiadania służył tekst 2 Kri 21, 16 oraz tradycja ustna znana również autorowi Hbr (11, 37). Ta część apokryfu, zwana słusznie Męczeństwem Izajasza, napisana została w I w. po Chr. w Palestynie w języku semickim, z którego później dokonano tłumaczenia na język grecki.

Inaczej rzecz się ma z tekstem znajdującym się w rozdz. 6-11. Jest to utwór chrześcijański opisujący wizje Izajasza, który wyniesiony do siódmego nieba ogląda Boga i otrzymuje przepowiednię przyjścia Chrystusa, jego cierpienia, zmartwychwstania i wniebowstąpienia. Pismo to powstało prawdopodobnie w II w. po Chr.

Istnieje jeszcze trzeci tekst, który krytycy słusznie wyłączają z Męczeństwa Izajasza, a mianowicie 3, 13b-4, 18. Jest to dodatek, który przerywa^ wątek całego opowiadania. Na jego treść składa się zapowiedź przyjścia Chrystusa i Nerona. Mamy tu do czynienia z apokalipsą zwaną czasami Testamentem Ezechiasza.⁵

Ostatecznej redakcji Męczeństwa Izajasza, w tej formie, w jakiej dotarł ten utwór do nas, dokonano najprawdopodobniej w III w. po Chr.

^ł Zob. W. Meyer, Vita Adae et Evae, Abhondhmgen der bayerischen Akademie der Wissen-schafien 14, 3 (1878) 185—250.

²    Zob. C. Tischendorf, Apocalypses Apocryphae Mosis, Esdrae, Pauli, Johannis, Lipsiae 1866, 1—23.

³    V. Jagić, Slayisc/w Beitrdge zu den biłbischen Apocryphen, I, Die altkirchenslavischen Texte des Adamsbuches, w: Denkschr. kais. Akad. Wiss., philos-hist. Classe. 42. Wicn 1893.

⁴    R. II. Charles, The Ascension of Isaiah[...], London 1900. Zob. Denis jw. 170—176.

⁵    Denis jw. 174.