skanuj0002

mentu próby. Na tym cała rzecz polegała: że to przychodzi z zasadzki.

A więc dosyć miałem przenikliwości, aby odczytać Lorda Jima jako ostrzeżenie. Nie mogłem tylko przewidzieć, w jakiej mierze ostrzeżenia takie bywają skuteczne. I — oczywiście — nie mogłem przewidzieć, że sprawa przerdzewiałej grodzi odegra tak rzeczywistą, tak ważną rolę w moim życiu — w życiu całego mojego pokolenia.* I jeszcze nie pojmowałem zapewne (a nawet nadal nie całkiem pojmuję), w jakim ten problem umieścić systemie, żeby się wszystko zgadzało i żeby było widać wyraźne linie podziału od „na pewno nie” do „na pewno tak”, i żeby mieć w końcu prawo do niewzruszonego wewnętrznego spokoju.

Pamiętam natomiast, że od pierwszego razu miałem do Conrada pretensje o napisanie drugiej części. Tej całej historii na Patusanie. J akhysigzczegoś chciał wytłumaczyć albo coś zagadać. Ten morał7ktoJy~ma>ztego wynikać: że niby ginie zwyciężony, ale nareszcie zwy£ięsQ—- odkupiony, z wypranym do czysta sumieniem —^toffifzawsze brzmiało jakoś sztucznie i podejrzanie, jakoś niepotrzebnie. Zbyt melodramatycznie, zbyt literacko, zbyt tanio, powiedziałbym nawet/Jakby tamto okropne wydarzenie na „Patnie” opowiedziat^onrad zdławionym głosem, w wielkim wzburzeniu i smutku^ a potem już tylko pisał, siedząc w wygodnym fotelu, z przebiegłością i wprawą zawodowca, słysząc zawczasu pochlebne mamrotanie krytyków i westchnienia ulgi czytelników uspokojonych i rozrzewnionych pomyślnym w gruncie rzeczy (z moralnego punktu widzenia) obrotem sprawy.

Pokoiem-e-T^zu^^ierwsze pokolenie ludzi urodzonych i wychowanych w odrodzonej z niewoli Polsce. Grupa rówieśnicza literatów i konspiracyjnych żołnierzy, którzy w czasie\ll wojny światowej liczyli sobie po około 20 lat i wchodzili dopiero w dorosłe życie. Wojna postawiła ich w obliczu dramatycznych wyborów moralnych i światopoglądowych, stając się ich przeżyciem pokoleniowym i wywierając znaczący wpływ na ich twórczość literacką. Określa się ich także mianem „pokolenia Kolumbów” — od tytułu powieści R. Bratnego Kolumbowie rocznik 20.

A może tego właśnie nie zrozumiałem?

Moje pokolenie. Powinienem wystrzegać się mitologi-zowania, a także uogólnień. Kim są ci ludzie? Kim jesteśmy? Wszyscy już powyżej wieku średniego, właściwie starzy. Już urządzeni — lepiej czy gorzej, ale definitywnie. Ujawnieni. Co z kogo miało być, to i jest. Na ogół nic nadzwyczajnego. Ojcowie rodzin, matki, ciotki, babki, wujowie, szwagrowie. Praca zawodowa, normalne kłopoty, nie zaspokojone ambicje. Spojrzenie na młodych zaprawione melancholią i zazdrością, czasem obawą. I wspomnienia. Coraz bardziej podobne do tego, co się wyczyta o czasach własnej młodości z powieści albo z gazet. Już nie całkiem prawdziwe.

Więc kiedy mówię „moje pokolenie”, myślę o przeszłości. Myślę o narodzie dwudziestolatków, wytrąconych z koleiny zaplanowanego dla nich normalnego życia i postawionych w obliczu dramatycznych wyborów. Myślę o okupacji.

Bo tylko tamte lata ujawniają znamiona naszej inności, ukazują nas wyraźnie jako odrębną falę na rzece historii.

Żeby określić tę inność, nie wystarczy powoływanie się na szczególne warunki, które narzuciły nam niezwykły — awanturniczy, a nawet heroiczny — styl istnienia. Tak mi się wydaje. Nasi ojcowie też dojrzewali w walce. A takie wiele poprzednich pokoleń przechodziło przez podobne próby. Może nie w takim nasileniu, nie w takiej powszechności zagrożenia, ale jednak pomiędzy biegunami skrajnej alternatywy, jednak w sytuacjach sprzecznych z rachubami zdrowego rozsądku. A przecież nasze doświadczenie było zasadniczo odmienne. Powiedziałbym: jego filozoficzna jakość była inna.

Tu trzeba się zastrzec. Nie byliśmy filozofami. Większość z nas -— olbrzymia większość — działała instynktownie. Ci, którzy brali czynny udział w tym wszystkim. Którzy walczyli tak czy inaczej. Nie szukali recept w książkach. Nie potrzebowali teorii. Ale zawsze w każdej fali, w każdym pokoleniu jest ta szczypta świadomości, tą garstka zastanawiających się, czytających, szukających uza-

155