52320 skanuj0018 (254)

lat na tym samym poziomie. Mimo ewidentnych sukcesów w zakresie techniki i metod leczenia, rozwoju nowoczesnego szpitalnictwa oraz istotnego wzrostu nakładów finansowych na ochronę zdrowia, wskaźnik zgonów na 100 tys. ludności nie zmniejszał się.

Stwierdzono również, że od 1900 r. średnia dalszego trwania życia dla kategorii noworodków wzrosła wprawdzie o 15 lat, jednak przeciętna osoba w wieku 65 lat zyskała w tym czasie tylko 2,7 lat przyrostu. W początkach lat 70. zaczęto podejmować próby przełamania swoistej stagnacji zdrowotnej. Za punkt wyjścia przyjęto hipotezę, że współczesne choroby cywilizacyjne mają etiologię behawioralną. Stąd też działania dla zdrowia zostały ukierunkowane na zmianę zachowań człowieka, szczególnie stylu życia. Zaczęto podejmować różne przedsięwzięcia promocyjne i reklamowe na rzecz umacniania i rozwoju zdrowia. To wówczas pojawiło się wiele programów z zakresu higieny żywienia, sportu i rekreacji (np. jogging, aero-bic). Dały one w krótkim czasie efekty w postaci spadku liczby zgonów na 100 tys. mieszkańców.

Ostatnio zaczyna się nowy okres w dziedzinie ochrony zdrowia, określany mianem drugiej rewolucji zdrowotnej. Podmiotem działania w zakresie stanu zdrowia staje się człowiek, który zaczyna przejmować odpowiedzialność za swoje zdrowie, zmieniając styl życia.

Programy promocyjne zdrowia pomagają zmieniać ludziom zachowania dotyczące ich własnego zdrowia, mówią, jak żyć, by poprawiać i utrzymywać zdrowie. Te działania powodują przewartościowania w zakresie motywacji, podejmowania decyzji czy dokonywania wyborów w zachowaniach odnoszących się do szeroko pojętego zdrowia. Promocja zdrowia powoduje, że ludzie stają się bardziej świadomi, a przez to bardziej odpowiedzialni za siebie samych. Jednostka zaczyna troszczyć się o własne zdrowie, m.in. poprzez regularne odżywianie się, dobór jakościowy i ilościowy spożywanych posiłków, eliminację używek. Dużą uwagę zwraca się na uprawianie sportu i rekreację, wystarczającą ilość wypoczynku i snu, unikanie stresu i inne działania z zakresu higieny psychicznej. Każdy człowiek staje się względnie samodzielnym twórcą własnego zdrowia, korzystając z pomocy środków i usług dostarczanych mu z zewnątrz.

Analiza czynników kształtujących stan zdrowia w społeczeństwie daje podstawy do wniosku, że sukcesy w walce z chorobami osiągnięto przede wszystkim środkami prewencyjnymi. W pierwszym etapie rewolucji zdrowia miały one charakter przedsięwzięć typu sanitarnego i były działaniami dla człowieka. Obecnie cele zdrowotne są realizowane przez człowieka w ramach idei promocji zdrowia.

Kolejnym argumentem przemawiającym za koniecznością podejmowania działań promocyjnych w społeczeństwie jest analiza determinant stanu zdrowia jednostki (ryc. 3.3). Współcześnie dominują choroby z wyboru indywidualnego czy zbiorowego i rzadko poddaje się w wątpliwość związek między stylem i warunkami życia a stanem zdrowia jednostki. W 53% determinantą stanu zdrowia jest styl życia, a więc sposób codzien-

GENETYKA

16%

STYL 53%

ŚRODOWISKO

21%

SŁUŻBA ZDROWIA 10%

Ryc. 3.3. Czynniki determinujące stan zdrowia jednostki

nego postępowania i traktowania zdrowia. Oznacza to, że tradycyjna zasada profilaktyki pierwotnej jest już niewystarczająca oraz że medycyna, aby być skuteczna, musi wyraźniej wchodzić w obszar)' do tej pory przez nią nie penetrowane. Dotychczasowa medycyna retrospektywna, która koncentrowała się na tym, co się stało pacjentowi, musi ustąpić miejsca medycynie prospektywnej. W medycynie prospektywnej zasadniczym pytaniem jest: Co może się przydarzyć pacjentowi (albo raczej człowiekowi) i co mogę zrobić ja (personel medyczny), instytucje (medyczne i pozamc-dyczne) oraz sam pacjent i jego najbliższe otoczenie, aby zapobiec tym przewidywanym zdarzeniom.

Wyniki przedstawione na rycinie 3.3 potwierdza analiza determinant przedwczesnej umieralności. Tu również styl życia pojawia się jako główny czynnik sprawczy. Trzeba zwrócić uwagę, że rola służby zdrowia jest w obu przypadkach niewielka. Zdaniem polskich ekspertów wpływ polskiej służby zdrowia na stan zdrowia jednostki waha się od 5% do 30% w zależności od rodzaju schorzenia.

Reasumując, należy stwierdzić, że promocja zdrowia obejmuje swoim zasięgiem czynniki odpowiedzialne za stan zdrowia człowieka w o wiele szerszym kontekście niż służba zdrowia, profilaktyka czy oświata zdrowotna.

Cennym dowodem na potrzebę działań zmierzających do zmiany stylów życia członków społeczeństwa jest analiza porównawcza chorób, które były dawniej i są współcześnie przyczynami zgonów (ryc. 3.4 i 3.5).

Analiza ta pokazuje, że wraz z zasadniczym opanowaniem chorób zakaźnych, który dokonał się dzięki pierwszej rewolucji zdrowotnej, wyraźnie zmienia się wzorzec chorób i zgonów. Obecnie „na czele” listy chorób -sprawców największej liczby zgonów -znajdują się choroby o wyraźnie behawioralnej etiologii. Stwierdza się np. że w przypadku zachorowania na raka w 43% wina za powstanie choroby leży po stronie samego chorego, a w przypadku urazów wskaźnik ten wzrasta do 67%.

25