skanuj0015 (151)

34 Dramaturgiczna koncepcja E. GoITmnnn

J

dlatego, że utraciła dla zbiorowości swą wartość). (A.S.)

Zob. dziedzictwo kulturowe, kultura, tradycja.

Dramaturgiczna koncepcja E. Coff-mana, zob. koncepcja dramaturgiczna.

Dycholomizacja, sposób porządkowania danych empirycznych, polegający na grupowaniu różnych zmiennych w dwie kategorie, ujmowane jako przeciwstawne, opozycyjne lub dopełniające sit;.

Stanisław Ossowski [1982, s. I20-M0], badając sposoby postrzegania struktury klasowej w społecznej świadomości, wyodrębnił obok ujęć funkcjonalnych i schematów gradacji także ujęcia dychotomiczne. Charakteryzują się one dwudzielnym ujmowaniem podziałów klasowych - wyodrębnia się klasy „bogatych" i „biednych", „tych, co na górze" i „tych, co na dole”, „rządzących" i „rządzonych" itp. W ujęciach' dychotomicznych akcentuje się różnice występujące między poszczególnymi klasami. Taki uproszczony obraz struktury klasowej służy mobilizacji jednostek i grup do działań zmierzających ku zmianie istniejącego zróżnicowania.

Z punktu widzenia nurtu poznawczego w socjologii dychotomizowanie można uznać za podstawowy element procesu konstruowania przez podmiot obrazu rzeczywistości. Szczególnie istotne znaczenie ma wyodrębnienie zasad tworzenia nowych dychotomii oraz (co się z tym może wiązać) sposobów .przezwyciężania dotychczasowych dychotomii (w tym także warunków ich uświadamiania sobie). Jednym z takich sposobów jest stosowanie strategii mieszanych. (A.S.)

Zob. kognitywizm, strategie mieszane.

Literatura:

Ossowski S., 1982, Struktura klasowa w społecznej świadomości [w:] tegoż, O strukturze społecznej, PWN, Warszawa.

Dyfcrencjacja, zob. amalgamacja, klasy społeczne, koncepcja dekompozycji, modernizacja.

Dyfuzja, rozprzestrzenianie się wytworów kulturowych jednej zbiorowości (grupy, społeczeństwa) na inną. Wytworem kulturowym mogą być różnego typu przedmioty materialne, idee, odkrycia, wynalazki techniczne, praktyki społeczne ilp. Zasadnicze elementy procesu dyfuzji wskazali w definicji tego pojęcia Eliliu Knlz, Martin L. Levin i Herbert Hamilton (1976, s. 326— 327]: „Z socjologicznego punktu widzenia proces dyfuzji można określić jako 1) akceptację, 2) zachodzącą w czasie, 3) pewnego określonego przedmiotu - idei lub wzoru działania, 4) przez poszczególnych ludzi, grupy lub inne przyjmujące jednostki, związane z 5) określonymi kanałami komunikacji, 6) strukturą społeczną oraz 7) z danym systemem wartości, czyli kulturą".

Systematyczne badania procesu dyfuzji kulturowej zapoczątkowane zoslaly w antropologii. Wyróżnić można dyfuzję wewnątrz-kulturową (intrakulturową), zachodzącą między różnymi zbiorowościami w obrębie jednego typu kultury, oraz międzykulturową (intcrkulturową). Niekiedy rozróżnia się także dyfuzję kulturową pierwotną i wtórną. W pierwszym przypadku następuje „wędrówka" danego przedmiotu, w drugim jest on świadomie przejmowany (zapożyczany). Zjawisko dyfuzji kulturowej nasiliło się w wyniku coraz powszechniejszego oddziaływania środków masowego komunikowania, które stopniowo swoim zasięgiem ogarniają cały świat. Przyjęcie w obręb danej kultury określonej „nowości" powoduje z reguły dalsze wewnętrzne przekształcenia, często w dziedzinach bardzo odległych. W efekcie dokonywać się megą zmiany stylu życia członków zbiorowości, a także wystąpić mogą zjawiska dc?organizacji społecznej, załamanie się dotychczasowego porządku społecznego. Szczególnie interesującym przypadkiem dyfuzji kulturowej jest dyfuzja innowacji.

Badania zjawiska dyfuzji kulturowej zmierzają do ustalenia prawidłowości występujących w tej dziedzinie. Ustalono np., że proces przejmowania „nowości” doko-

Dyfuzja odpowiedzialności 35

nujc się zazwyczaj wielostopniowo. Najpierw przejmowana jest ona przez pojedyncze osoby, „agentów zmiany", a dopiero za ich pośrednictwem - po wypróbowaniu -rozprzestrzenia się dalej i trafia do osób nastawionych bardziej nieufnie, stanowiących zwykle większość (zob. [E.M. Rogers 1983]). Na tej podstawie w danej spolccz-j ności wyodrębnić moZna różne kręgi społeczne - od entuzjastów zmian, do osób od-] rzucających daną nowość i czynnie się jej przeciwstawiających. Jeśli w kręgu entuzjastów znajdą się liderzy danej zbiorowości -osoby cieszące się wysokim autorytetem -prawdopodobieństwo akceptacji danej innowacji oraz tempo jej przejęcia stają się wyższe.

Niekiedy, odwołując się do koncepcji tzw. opóźnienia kulturowego Williama F. Ogburna, wskazuje się, że innowacje techniczne szybciej się rozprzestrzeniają i są łatwiej akceptowane niż innowacje w sferze kulturowej. Stwierdzenie takie nic jest jednak zasadne - można wskazać wiele przykładów w różnych okresach historycznych, dowodzących słuszności tezy przeciwnej (dokładniejsze uzasadnienie zob. (P. Soro-kin 1928, s. 741-746]).

Procesy dyfuzji kulturowej wywołują nic tylko pozytywne następstwa; często prowadzą do dezorganizacji łub nawet dezintegracji i rozpadu niektórych zbiorowości. Szczególnie widocznym tego przejawem są procesy destrukcji zachodzące w obrębie tzw. społeczności przedpiśmicnnych, spowodowane kontaktem z cywilizacją Zachodu. (A.S.)

Zob. globalna wioska, innowacja, kultura, kultura masowa, moda, naśladownictwo, plotka, porządek społeczny, przedsiębiorczość, zmiana społeczna.

Literatura:

Katz E., Levin M.L., Hamilton H., 1976, Tradycje badawcze w dziedzinie dyfuzji innowacji [w:] Teoria rozwoju społecznego. Wypisy, pod red. R. Dyoniziaka, AE w Krakowie, Kraków.

Rogers E.M., 19X3, Diffusion nf lnnnvaimns.

Erce Press, New York.

Sornkin P.. 1928. Contcmpnrnry Snciolngtcnl

Theories, 1 larper and Brothers, New York.

London.

Dyfuzja kulturowa, zob. dyfuzja, moda, zmiana społeczna.

Dyfuzja odpowiedzialności, proces rozproszenia poczucia odpowiedzialności występujący w obrębie zbiorowości społecznej j skupionej przestrzennie, którego rezultatem , jest brak udzielenia pomocy osobie znajdującej się w potrzebie.    !

i Hipoteza o występowaniu dyfuzji od-/ powicdzialności pojawiła się przy próbie-wyjaśnienia zjawiska tzw. znieczulicy społecznej, czyli obojętności innych osób na krzywdę jednostek znajdujących się w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Szczególnie istotna jest tu okoliczność, że udzielenie pomocy nic następuje nawet wówczas, gdy nic wymaga żadnego wysiłku, nic wiąże się też z osobistym zagrożeniem. Faktem, który zapoczątkował badania nad znieczulicą społeczną, była obojętność lokatorów dużego budynku na zabójstwo kobiety, która broniąc się przed zabójcą, przez długi czas (ok.

30 minut) wzywała pomocy. Przeprowadzono serię eksperymentów aranżując sytuacje wymagające udzielenia pomocy (zob.

[E. Aronson 1987, s. 69-77]). W ich wyniku ustalono, że brak reakcji ze strony otoczenia jest następstwem procesu dyfuzji odpowiedzialności - każda z osób sądzi, że skoro świadkiem danego zdarzenia jest tak duża liczba osób, to ktoś już na pewno udzielił stosownej pomocy, powiadomił pogotowie ild. W efekcie nikt nic podejmuje tych działań i dochodzi do tragedii. Stwicr-' * dzono, że najistotniejszym czynnikiem warunkującym reakcje braku pomocy w takich sytuacjach jest „możliwość ucieczki", a więc możliwość oddalenia się z miejsca zdarzenia. W przypadku gdy jest to niemożliwe -pomoc jest udzielana. Samotni świadkowie podejmują o wiele częściej interwencję w sytuacjach wymagających pomocy niż