skanuj0101 (11)

206 AKSJOUKilA I I Yt /NA

się do poszczególnych kategorii aktów ludzkich, niezależnie od dwu kategorii czynników: l°od subiektywnych doznań poszczególnych jednostek, 2° od czynników społecznych.

Doznania subiektywne z kolei oznaczają przede wszystkim przeżycia przyjemności, ale także inne uczucia (emocje) względnie potrzeby życiowe ludzi. Idąc po linii spostrzeżenia dokonanego w ramach analizy zjawiska wartości, należy podkreślić, że niezależność wartości od doznań emocjonalnych oznacza tylko stwierdzenie zasadniczej odrębności, zachodzącej pomiędzy tymi doznaniami a właściwą wartościom ontyczną rzeczywistością. Nie chodzi tu natomiast o zaprzeczenie ich wzajemnego przenikania się charakterystycznego dla pełnego przeżycia w artości.

Kategoria zaś czynników społecznych obejmuje warunki miejsca, czasu i społecznych form życia, przede w szystkim zaś wpływ wychowania śro-dowiska społecznego, ośrodków władzy politycznej, panującego kręgu kul-tuiy czy też historycznych procesów rozwojowych. Ze względu na to. że w absolutnym charakterze wartości moralnych zawiera się rów nież ich niezależność od wymienionych przed chwilą kategorii historycznych, bywa ona określana jako ich „ponadhistoryczność".

Na marginesie omówionych pojęć nasuwają się trzy uwagi:

1° Przyjęte przez nas rozumienie terminu ..normalny rozwój umysłowy" nic powala uznać za prawdziwe twierdzenia niektórych tomistów, żc jakaś cała grupa społeczna, np. plemię, szczep z rodziny ludów pierwotnych, może tego poziomu nic osiągnąć. Z tego tytułu znaleźć by się musiała poza kręgiem ludzi, do których się odnosi powszechność wartości.

2® Termin „powszechność wartości" przybicia niekiedy w rozważaniach etycznych sens tcoriopoznawczy i wyraża się w przypisaniu ogólnym pojęciom i zasadom moralnymi należytego obiektywnego fundamentu w konkretnej rzeczywistości moralnej tak samo. jak to ma miejsce w innych powszech-nikach*^?. Ten aspekt powszechności w artości moralnych w naszych rozw ażaniach utożsamia się z cechą ich obiektywności 3° Z obydwoma pojęciami, a więc zarówno z pojęciem powszechnego, jak i niezmiennego charakteru wartości moralnych wiążą się pewne godne dokładniejszej analizy trudności teoretyczne. Ponieważ jednak te same zagadnienia powracają w ramach traktatu o praw ie naturalnym, z tego przeto względu zostaną one potraktowane łącznic w późniejszym czasie.

S Rosik. PoAszechnaić i niezmienność nonrt\ moralnej, Roc/ Tcol.-Kan 15(1968) 3. s. 107-119.

c) Obiektywne wartości moralne

Obiekty w ność wartości moralnych polega na tym, że ich treść ontyczna składa się ostatecznie z pierwiastków danych w święcie rzeczywistym niezależnie od aktów umysłu określonego podmiotu moralnego. W świadomości moralnej ludzi występują one jako wartości odkrywane, nie zaś stwarzane aktem rozumu czy wewnętrznego przeżycia. Inaczej mów iąc wartości moralne są czymś rzeczywistym w sensie realizmu teoriopoznawczego, a nie tylko czymś pomyślanym, jak to przyjmuje filozofia idealistyczna.

Termin ..obiektywne wartości moralne" bywa w etyce używany w znaczeniu wyrażającym niezależność obiektywnej wrorczości wartości moralnych od subiektywnych przeżyć działającego podmiotu Tak postępowaliśmy np w ostatnio omawianym zagadnieniu moralnej specyfikacji aktu ludzkiego To wszakże znaczenie obiektywności wartości moralnych w rozumieniu obecnej tezy zostało w łączone w treść niezmiennego charakteru tychże wartości.

Istotny sens tezy chrześcijańskiej

Temat ten zasługuje na osobne potraktowanie z tego względu, ze we w spółczesnej literaturze filozoficzno-etyczncj pojawiają się różne nieporozumienia odnośnie do stanowiska, zajmowanego przez nas w sprawie istnienia absolutnych i obiektywnych wartości moralnych. Szczególnie przypisuje się tomizmowi czy w ogóle etyce chrześcijańskiej tendencje do pojmowania całej moralności w kategoriach absolutnych, wykluczających w \ stępowanie w sferze moralnych wartości elementów /miennych, zależnych tul warunków miejsca i czasu.

W rzeczywistości sprawa przedstawia się inaczej. Etyka chrześcijańska broni tezy, że istnieją wartości moralne, obiektywne i absolutne, ale zawęża zakres tej tezy tylko do pewnego zespołu wartości. Jak to już było pod kreślone, wartości nabierają właściwej sobie treśei gatunkowej i różnicują się między sobą poprzez swe odniesienie do gatunkow o określonych kategorii aktów ludzkich. Stosownie do tego wspomniane zawężenie tezy o istnieniu absolutnych wartości moralnych należy rozumieć jako stwierdzenie, że odpowiadają one tylko niektórym z tych kategorii określając bezpośrednio ich etyczne dobro. A mianowicie chodzi o działania, które dotyczą elementarnych stosunków człowieka jako istoty rozumnej („sytuacje macierzyste” -jakje nazywa Kotarbiński). Poza ich granicami rozciągają się szerokie pola rozumnej działalności człowieka, które w swej strukturze me wykazują bcz|Miśrcdniego. na ich przedmiocie opartego związku z absolut-