skanuj0132 (5)

274 Dl ONtOLOOlA I TYC /‘»A

dużą popularnością, zwłaszcza na Zachodzie, to jednak równocześnie uległa ona bardzo zróżnicowanym interpretacjom, podważającym w niejednym wypadku podstawowe założenie tradycyjnego pojęcia prawa naturalnego*⁰. jaką między innymi była koncepcja prawa intuicyjnego, głoszona pr/cz polskiego filozofa I. Pctrażyckiego. Nie należy wreszcie zapominać, że pozytywizm prawny zachow.il nadal silną pozycję w filozofii prawu, zwłaszcza w Skandynawii i krajach anglosaskich. W państwach socjalistycznych panowała marksistowska teoria prawa również negatywnie ustosunkowana do koncepcji praw a naturalnego.

Sytuacja aktualna Jest rzeczą samo przez się zrozumiałą, że zasadnicze dane dotyczące historycznego rozwoju poglądów na zagadnienie prawa moralnego stanowią również komponenty aktualnej sytuacji w święcie filozofii moralności i prawa. Punkt ten traktować należy tylko jako uzupełnienie poprzedniego przez dorzucenie informacji na temat najnowszych zmian zaszłych na tym polu.

Dotyczą one najpierw charakterystycznej bardzo zmiany, jaka dokonała się w obozie etyki marksistowskiej u nas w Polsce. Inicjatyw ę w tym kierunku dał H. Jankowski¹¹, który podjął próbę nowej interpretacji marksistowskiej teorii moralności i praw a w duchu ich wzajemnej integracji Dokładniej mówiąc koncepcja ta polega na przyjęciu istnienia ogólnoludzkich wartości moralnych i uznaniu w nich podstawowych kryteriów oceny prawa pozytywnego.

Równic charakterystyczne zjawiska, ale w odwrotnym kierunku, zachodzą w chwili współczesnej także na gruncie etyki chrześcijańskiej. Jak dotąd, etyka ta należała do zdecydowanych obrońców idei prawa naturalnego przeciwko wszystkim najbardziej naw et wpływowym jej przeciwnikom. Obecnie jednak wśród autorów chrześcijańskich podniosły się głosy krytyki posuwające się aż do negacji prawa naturalnego, względnie wysuwające postulaty radykalnej zmiany w jego tradycyjnym pojmowaniu. Dzieje się to najczęściej pod wpływem inspiracji ze strony egzystcncjalizmu i sytuacjonizmu. Zaznacza się także wpływ teorii prawa naturalnego o zmiennej treści. Chrześcijańscy zwolennicy nowej interpretacji prawa naturalnego skłonni są widzieć w prawic naturalnym tylko najogólniejsze normy obiektywne i niezmienne, które jednak w zastosowaniu do konkretnych sytuacji ludzkiego działania muszą podlegać uzasadnił* ncj rozumnymi racjami relatywizacji*². Mimo to wielu autorów tej orientacji nic odstępuje od stanowiska tradycyjnego, broniąc istnienia obiektywnego, po wszechncgo i niezmiennego praw a naturalnego.

** Por. H. Waśkiewicz, „Drugieodrodzenie"prawa naturalnego, Rocz. Fil. 10(1962)

s 115-151

■*' H. Jurkowski, Prawo i moralność, Warszaw a 1968

A. Szostek, Natura. rozum, wolność. Filozoficzna analiza koncepcji twórczego /*• <« mu we współczesnej teologii moralnej. Rzym 1900; T. ślipko. Problem stabilności pra* ■< naturalnego, w; M. Szyszkowska (red.) Powrót do prawa /ntnadustawowego War>/*w • 1999, j. 79-105.

2. Klasyfikacja poglądów

Podsumowując wyniki dokonanego przeglądu historycznego rozwoju poglądów na zagadnienie prawa moralnego dochodzimy do przekonania, ze na gruncie koncepcji dcontologicznych, afirmujących istnienie tego prawa, wyróżnić należy dwie zasadnicze orientacje Według jednej z nich prawo moralne stanowi produkt jakiegoś aktu stanowienia bądź woli człowieka (może to być wola prawodawcy albo wola zbiorowa całego społeczeństwa). bądź warunków społeczno-gospodarczych, bądź też czynników dc-tci minujących bieg historii i ewolucji ludzkości. Z tego tytułu zarówno w swym istnieniu, jak i treści jest or.o historycznie uw arunkowane i zmienne < iricntacją tę. ogólnie rzecz biorąc, zwie się etyką pozytywistyczną, lepiej iclatywistyczną.

W myśl drugiej orientacji prawo moralne opiera się na czynnikach głębszych. wcześniejszych i niezależnych od wszelkiego aktu stanowienia, i przeto powszechnych i niezmiennych. Czynniki te zwykło się określać i.iko „naturę" człowieka. Stąd nazwa tego kierunku: etyka prawa naturalni go. W łonie zaś lego kierunku należy z kolei wyróżnić dw ie inlcrprcta-; etykę prawa naturalnego o niezmiennej treści i etykę prawa natural nogo o zmiennej treści.

Miejsce pośrednie między tymi dwoma przeciwstawnymi doktrynami pr/y /nać by należało teorii Kanta, który prawo moralne uważa wprawdzie .i twór rozumu człowieka (w tym punkcie zbliża się on do stanowiska •' ki pozytyw istycznej), ale przypisuje mu równocześnie cechy powszechności i niezmienności (przez co zbliża się znowu do koncepcji prawa nalu-iulncgo). Jeżeli jednak poglądy Kanta, ciekawe z historycznego punktu w i d/enia, w omawianym temacie pozostawi się na boku, spór o istnienie i na-toię prawa naturalnego trzeba rozstrzygnąć w duchu bądź etyki relatywistycznej, bądź etyki prawa naturalnego. W zakończeniu zatem rozważań n ul genezą i historycznym rozwojem problematyki prawa moralnego należy sprecyzować zajęte w tej sprawie stanowisko.

IU spozycja rozważań na lemat obiektywnego prawa moralnego

Na teorię obiektywnego (prcceptywnego) prawa moralnego, czyli ogólnych imperatywów moralnych składają się dwa podstawowe kompleksy ag idnicń. Treścią pierwszego z nich jest nauka o prawic naturalnym, drugi natomiast ma za przedmiot naukę o prawic pozy tywnym.