P1030037 (2)

Jeremy Wm

Stres nowoczesnych technologii

Wiele powiedziano i napisano o zespołach zarządzania jakością pracy grupowej i większym zaangażowaniu pracowników w proces produkcji na stanowisku pracy. Mało mówi się o ogłupiającym wpływie przyśpieszenia tempa produkcji, wzroście obciążenia pracą, nowych formach przymusu i subtelnego zastraszania robotników zmuszanych do spełniania wymogów produkcyjnych praktyk posł-fordyzmu.

Nowe technologie informatyczne mają na celu usunięcie wszelkich resztek kontroli robotnika nad procesem produkcji, ponieważ teraz szczegółowo zaprogramowana maszyna wykonuje słowo w słowo każde zadanie produkcyjne. Pracownicy tracą możliwość podejmowania samodzielnych decyzji czy to w hali fabrycznej, czy w biurze i mają niewielką lub zgoła żadną kontrolę nad efektami produkcji, bo o tych decydują zawczasu eksperci programowania komputerów. Zanim nastała era komputerów, przełożony dawał podwładnym szczegółowy harmonogram instnikcji do wykonania. Realizacja zadań należała do robotników, a więc w procesie produkcji występował pewien element subiektywny. Wykonując harmonogram pracy każdy nadawał procesowi produkcji swój własny charakter. Przejście od harmonogramów do programowania produkcji zupełnie zmieniło relacje między robotnikiem a pracą. Obecnie coraz więcej robotników odgrywa rolę wyłącznie obserwatorów, niezdolnych do udziału lub interwencji w proces produkcji. To, co się dzieje w fabryce lub biurze, I zostało już wcześniej zaprogramowane przez kogoś innego, kto może nigdy nie będzie brał osobiście udziału w zautomatyzowanym procesie produkcji.

Kierownictwo szybko doceniło możliwość zwiększenia kontroli I nad pracą w fabryce, gdy tylko pod koniec lat 50. pojawiły I się pierwsze sterowane numerycznie maszyny. Przemawiając na I otwarciu zjazdu Stowarzyszenia Przemysłu Elektronicznego w roku I 1957 generał-porucznik lotnictwa C. S. Irvine, zastępca szefa szta-1 bu, stwierdził, że dotychczas niezależnie od tego, jak starannie i szczegółowo sporządzono specyfikację produkcji wyrobu (np. I części maszyny), jakość produktu i końcowego zależała od mechanika. Przewaga sterowania numerycznego polega na tym, że po konwersji specyfikacji na obiektywny ciąg cyfrowych impulsów

Koniec pracy elektronicznych, rola człowieka ogranicza się do samego procesu projektowania. Tylko objaśnienia projektanta są przekazywane na stanowisko pracy¹. Inni podzielali entuzjazm lrvine'a dla sterowania numerycznego. Pod koniec lat 50. Nils Olesten, główny inspektor w firmie Rohr Aircraft, publicznie powiedział to, co każdy menedżer myślał sobie po cichu: „sterowanie numeryczne daje dyrekcji maksymalną kontrolę nad maszyną, ponieważ operator obrabiarki nie może już podejmować decyzji - mają one teraz postać impulsów sterujących na elektronicznych nośnikach"². Szybkie upowszechnienie się sterowania numerycznego było inspirowane nie tylko chęcią zwiększenia produktywności, ale w takim samym stopniu chęcią zyskania przez dyrekcję większej kontroli nad podejmowaniem decyzji w fabryce.

W czasie, gdy w zakładach firmy Boeing w Seattle zaczęto instalować sterowane numerycznie maszyny, pewien mechanik wyraził frustraqę i złość wielu wykwalifikowanych i średnio wykwalifikowanych robotników, których umiejętności zostały przeniesione na taśmę magnetyczną: „czułem się stłamszony, mój umysł nie był już potrzebny. Siedzisz tam jak bałwan i gapisz się na to cholerstwo (czteroosiową frezarkę sterowaną numerycznie). Lubię decydować, planować po swojemu. Teraz czuję, że ktoś inny decyduje za mnie''³.

Oczywiście to prawda, że re-engineering i nowe technologie informatyczne pozwalają zrezygnować z pośrednich poziomów zarządzania i dają większe uprawnienia decyzyjne zespołom roboczym w miejscu, gdzie toczy się sama produkcja. Jednakże celem jest wzrost ostatecznej kontroli dyrekq’i nad produkcją. Nawet próby zasięgania opinii robotników na temat sposobów zwiększania wydajności mają na celu wzrost produktywności i tempa pracy w fabryce lub biurze oraz pełniejsze wykorzystanie wszystkich możliwości pracowników. Niektórzy krytycy, np. niemiecki soqolog Knuth Dohse, twierdzą, że japońska oszczędna produkcja jest po prostu

1

   C. S. Irvine, Keynote Address, JProceedings of the Electronics Industries Asso-riation Symposium" 1957.

2

   Nils O. Olesten, Słepping Stones to N/C, „Automation", 6/1961.

3

i Wywiad Davida Noble'a z Larrym Kuusinenem z 5.06.1979; [w:] Forces of Production: A Society History of Industrial Automation, New York: Alfred Knopf, 1984