str6 (16)

Zmiany mody, szczególnie do XIV w., następowały po sobie w dłuższych odstępach czasu, najpierw pojawiały się nowe szczegóły, które zwykle stanowiły kontrast z charakterystycznym motywem mody przemijającej. Po modzie wydłużonych rękawów na przełomie XII/XIII w. rozpoc/ał się okres zwężania rękawów od łokcia do dłoni. Początek tej mody był uciążliwy, gdyż rękawy modelowano zeszywaniem przy nakładaniu ubioru, a rozpruwano szew od łokcia aż do dłoni przy zdejmowaniu. Wiele zabytków sztuki z I. poł. XIII w., zwłaszcza w rzeźbie pełnej na fasadach i portalach katedr francuskich, ukazuje przylegające wąskie rękawy, na których nie widać jeszcze guzików. Pełne wyjaśnienie tej mody przynoszą wzmianki z poezji francuskiej około 1200 r. Autor tekstu opisuje ranną wycieczkę do lasu młodzieży dworskiej w ubiorach swobodnych, z nie zeszytymi rękawami. Młode damy zajmują się później zeszywaniem rękawów; nici i igły wyjmują ze swych torebek zawieszonych na pasku. Ten sam autor podaje, że w przygotowaniach rycerza do turnieju było konieczne zeszycie rękawów; zapewne szata wierzchnia rycerza, noszona na kolczudze, w połowie XIII w. miała jeszcze długie rękawy.

Po 1220 r., gdy pojawiła się nowa moda noszenia wierzchniego ubioru bez rękawów, przeniesiono zwyczaj zwężania rękawów na rękawy ubioru spodniego, który był zwykle w barwie kontrastującej . Na tych rękawach widać już często w 2. poł. XIII w. drobne, dość gęsto przyszywane, okrągłe guziki, toczone z kości słoniowej lub wykonane z metalu. Szata wierzchnia {surcot), szyta bez rękawów

147 a. Wierzchni ubiór męski surcot bez rękawów

(147a, b, d), miała, często duże rozcięcie na bokach dla swobody ruchów. Przy surcol z rękawami dodawano czasem rozporek boczny w górze (147 c), ujęty zwykle szeregiem guzików i wypustką innej barwy. np. przy ubiorze czerwonym wypustka była biała. Ubiory męskie i kobiece były w XIII w. bardzo do siebie podobne w kroju — tworzyły się na nich równomiernie rozłożone fałdy, co wskazuje na postęp w rzemiośle krawieckim, zastosowanie umiejętne kroju półkolistych płaszczy i okryć oraz wprowadzenie klinów dla poszerzania ubiorów. W ubiorach męskich spotykamy w 2. poł. XIII w. równocześnie kilka typów ubiorów wierzchnich. Oprócz opisanego surcot bez rękawów (147 d), często ujętego wąską opuszką z futra i podszytego również lekkim futrem (wiewiórkami lub popielicami), używany był ubiór wierzchni z rękawami, rozcięty z przodu, uszyty również na futrze, noszony z paskiem (148). Płaszcze otrzymywały wyłożenie z futra w górze, nawet gdy były spięte na ramieniu (149 a-c). Dla wygody otrzymywały często rozcięcie po lewej stronie na wysokości lewego ramienia. Ozdobne krótkie płaszczyki noszono do jazdy konnej na długich lub nieco skróconych i rozciętych z przodu ubiorach (150 a, b). Płaszczyki te skrojone były z wycinków koła; miały czasem kaptury i długie, dekoracyjne tylko rękawy. Do szczególnie wytwornych ubiorów XIII w. należała tzw. cotardie, której moda przeciąga się jeszcze do początku XrV w. Cotardie, znana ze słynnego posągu w Strasburgu w portalu południowo-zachodnim (151 a), ma krój o bogatym rzucie fałdów, u dołu

147 b. Surcol ze skośnym rozdęciem zapinanym na guziki; c. surcot męski ?. bocznym zapięciem przy szyi, 2. poł. XIII w.; d. surcot bez rękawów na futrze, czerwony, rękawy szaty spodniej niebieskie, nogawki spodni czarne, na głowie wianek — etiapeł

133