P1030646

I ctumiztn, postmodernizm, psychoanaliza

90

nowi interpretacyjne założenie, metaforę sensów, których po* wtarzalnoik' go intrygowała: „Ma ono umożliwić analitykowi skon* krrtytowanic, narzucających mu się z nieodpartą oczywistością, ob* trrwacji, iz zachowanie pacjenta, które ogół uznaje za pozbawione sensu, bynajmniej bezsensowne nic jest. Nosi ono bowiem znamię jakiejś * \vvzs/ej» konieczności, przed którą, niczym pnred fatum ustanowionym przez bogów, nie sposób umknąć ani przejść wobec niej obojętnie. I tylko z braku przekonania Freuda do innej pojęciowości niż ta, którą oferowały XIX-wieczne nauki przyrodnicze, owa przeczuwana «wyższa konieczność* rządząca życiem ludzkiej psychiki została przez niego - o ironio - utożsamiona z działaniem ^obiektywnych* praw przyrody”¹⁶,

Przykładem, pokazującym bardzo wyraźnie pęknięcie koncepcji Freuda, jest konstrukcja „naukowego mitu”, którą autor Totemu i tabu posługiwał się^hcąc pogodzić pragnienie interpretacji i konieczność wyjaśniania.przykładem takiego „mitu naukowego”, którego prawdziwość, według Freuda, zostanie dopiero potwierdzona w miarę postępu nauki uprawomacniającej jego przeczucia, jest opowieść o mordzie na pra-Ojcu i początku kultury. Freud napisał: „Gmach nauki, który stworzyliśmy, jest w rzeczywistości nadbudową, która powinna kiedyś zostać oparta na fundamencie organicznym; ale, jak dotąd, nie potrafimy jeszcze tego uczynić”¹⁷. Dowodem na to, że konieczność „fundamentu organicznego” spotykała się jednak z powątpiewaniem twórcy psychoanalizy, świadczy z kolei fragment z Dlaczego wojna?, gdzie Freud napisał: „Może ttę wam wydawać, że nasza teoria jest rodzajem mitologii. Czyż w końcu jednak nie każda nauka staje się rodzajem mitologii?”¹¹.

( Sferę metaptychologicznych wyjaśnień, która stanowi inspirację dla przedstawicieli nauk ścisłych, Janc Flax nazywa fundującym poziomem psychoanalizy¹’, w odróżnieniu od aspektu her-mcncutyczncgo, będącego pretekstem dla rozważań humanistów. Pierwszy obszar myśli Freuda zawiera tnctapsychologiczne uzasadnienia zjawisk* z którymi autor Totemu i tabu stykał się w ramach działalności psychoanalitycznej^ Opisy konkretnych przypadków chorobowych, interpretacje zjawisk kultury i dziel sztukf wtłoczone zostają w schematy pojęciowe przyrodoznawstwa fu znane za część nauki odpowiadającej ówczesnym standardom. W ten sposób zostaje złożony hołd oświeceniowemu modelowi nauki ścisłej jako jedynej wiedzy dającej uniwersalną podstawę pożądanej pewności. Uznanie empirycznej weryfikowalności za fundament wszelkiego poznania rzeczywistości sprawiło, że autor 7ó-temn i tabu starał się nadać swojej koncepcji ściśle „naukowy” charakter. Przenikająca umysł Freuda idea racjonalizmu i empi-ryznui implikowała konieczność uzasadnienia psychoanalizy jako nauki nomologicznej, formułującej prawa w duchu fizykalnego determinizmu ery wiktoriańskiej.

Stąd (opór części Feministek' wobec psychoanalizy ujętej jako próba naukowego wyjaśnienia tego, jakie kobiety są lub jakie powinny być. Jak pisze Nancy Chodorow w Feminism and Psychoanalytic Theory: „Niektóre feministki twierdzą, że teoria Freuda była seksistowska, antykobieca, mizoginiczna. Freud odmówił bowiem kobietom właściwego im orgazmu. Uważał, że kobiety nie posiadają tak wielkiego zmysłu sprawiedliwości jak mężczyźni, że są próżne, zazdrosne, pełne wstydu i - z wyjątkiem tkactwa - nie wniosły nic do rozwoju cywilizacji. Przyjmował ponadto jako oczywiste, że każde trzyletnie dziecko może uważać męskie genitalia za lepsze od kobiecych”²⁰.

Z drugiej strony często zauważa się, że właśnie psychoanalizie zawdzięczamy to, iż filozofia w naszym stuleciu stała się herme-neu tyczna²¹, a przewagę zyskało podejście towarzyszące jej dotąd na marginesie. Jak pisze Rorty: „Na obrzeżach historii filozofii nowożytnej znaleźć można myślicieli, którzy choć nie stworzyli -tradycji*, mają wiele ze sobą wspólnego. [...] Wszyscy oni sceptycznie odnoszą się do idei postępu, a w szczególności do zapewnień, że takiej to a takiej dyscyplinie badawczej udało się w końcu ostatecznie wyjaśnić naturę poznania, tak że już wkrótce całość ludzkiego działania poddać będzie można pod władzę rozumu; być może zresztą dlatego tak często oskarża się ich o relatywizm i cynizm. Myśliciele ci nie pozwalają zapomnieć, że choćbyśmy uzasadnili wszystko, co tylko pragniemy wiedzieć, nie osiągniemy być może nic więcej niż zgodność z normami obowiązującymi tu i teraz, i w tej kulturze”²².