SWScan00547

Dziedzina publiczna i dziedzina prywatna 81

równa się różnicy pomiędzy rzeczami, które powinny zostać pokazane, a rzeczami, które powinny być ukryte. Dopiero w epoce nowożytnej, buntując się przeciwko społeczeństwu, odkryto, jak bogata i różnorodna może być w warunkach intymności sfera tego, co ukryte; znamienne jest jednak, że od początku dziejów aż do naszych czasów tym, co zawsze potrzebowało ukrycia w prywatności, była właśnie cielesna część naszej egzystencji, to, co wiązało się z koniecznościami samego procesu życiowego, który przed epoką nowożytną obejmował wszelkie czynności służące utrzymaniu się jednostki przy życiu i przetrwaniu gatunku. Ukryci byli pracownicy, którzy „za pośrednictwem swych ciał pomagają w zaspokajaniu potrzeb życiowych”^{1 2}, oraz kobiety, których ciało zapewniało fizyczne przetrwanie gatunku. Kobiety i niewolnicy należeli do tej samej kategorii i byli ukryci nie tylko dlatego, że stanowili czyjąś własność, ale dlatego, że ich życie było „mozolne”, poświęcone funkcjom cielesnym³*. W początkach epoki nowożytnej, kiedy „wolna” praca utraciła swoje ukryte miejsce w prywatności domu i gospodarstwa, pracujący byli ukryci i oddzieleni od wspólnoty jak przestępcy za wysokimi murami i pod stałym nadzorem³. Epoka nowożytna przyniosła emancypację klas pracujących oraz kobiet niemal w tym samym momencie dziejowym. Fakt ten z pewnością należy zaliczyć do charakterystycznych cech epoki, która nie wierzy już, że funkcje cielesne i troski materialne powinny pozostawać w ukryciu. Jeszcze bardziej symptomatyczne dla natury owych zjawisk jest to, że nawet w naszej własnej cywilizacji skąpe resztki ścisłej prywatności wiąże się z „koniecznościami” w pierwotnym sensie podlegania konieczności z racji posiadania ciała.

10

Umiejscowienie ludzkich czynności

Mimo iż rozróżnienie między prywatnym i publicznym zbiega się z przeciwstawieniem konieczności i wolności, ulotności i trwałości, wreszcie wstydu i honoru, wcale nie jest prawdą, że dziedzina prywatna jest właściwym miejscem jedynie dla tego, co konieczne, ulotne i wstydliwe. Najbardziej elementarny sens obu obszarów wskazuje, że są rzeczy, które muszą pozostać w ukryciu, i inne, które muszą ukazywać się publicznie, jeśli w ogóle mają istnieć. Przyjrzawszy się im, niezależnie od ich miejsca w danej cywilizacji, zobaczymy, że każda ludzka czynność wskazuje na właściwe sobie umiejscowienie w świecie. Jest to prawdą w odniesieniu do głównych czynności vita activa, pracy, wytwarzania i działania; jest jednak jeden przykład tego zjawiska, ewidentnie skrajny, który szczególnie nadaje się do zilustrowania naszych rozważań, ponieważ odegrał niemałą rolę w teorii politycznej.

Dobro w sensie absolutnym, jako różne od tego, co „dobre dla” czy „doskonałe” w starożytności greckiej czy rzymskiej, stało się znane w naszej cywilizacji dopiero wraz z nastaniem chrześcijaństwa. Od tego czasu rozumiemy, iż dobre uczynki są pewną ważną odmianą możliwych ludzkich działań. Dobrze znany antagonizm pomiędzy wczesnym chrześcijaństwem i respublica, tak doskonale ujęty w formule Tertuliana: nec ulla magis res aliena quam publica („nic nie jest nam bardziej obce od spraw publicznych”)⁵⁵², rozumiany jest zazwyczaj, i słusznie, jako konsekwencja wczesnych eschatologicznych oczekiwań, które utraciły bezpośrednie znaczenie dopiero wtedy, gdy doświadczenie nauczyło ludzi, że nawet upadek Cesarstwa Rzymskiego nie oznacza końca świata^{4 5}. Jednakże

1

   Arystoteles, Polityka 1254b25.

2

   Życie kobiety Arystoteles nazywa ponetikos (O rodzeniu się zwierząt, 775a33). To, że kobiety i niewolnicy należeli do jednej grupy, że żadna kobieta, nawet pani domu, żona mężczyzny będącego głową gospodarstwa, nie żyła pośród równych sobie — innych wolnych kobiet — tak że jej pozycja zależała w o wiele mniejszym stopniu od „urodzenia” niż od „zajęcia” czy funkcji, zostało bardzo dobrze opisane przez Wallona (dz. cyt.. I, 77 i nast.), który mówi o „confusion des rangs, ce partage de toutes les fonctions domestiąues” [„pomieszaniu pozycji i o podziale wszystkich czynności należących do służby domowej”]: ,J^esfemmes... se confondaient avec leurs esclaves dans les soins habituels de la vie interieure. De ąueląue rang qu’elles fussent. le travail etait leur apanage, comme aux hommes la guerre” [„Kobiety [...] dzieliły wraz ze swymi niewolnikami codzienne troski związane z podtrzymaniem ogniska domowego. Jakąkolwiek zajmowałyby pozycję społeczną, praca była ich udziałem, tak jak wojna była domeną mężczyzn”].

3

   Patrz Pierre Brizon, dz. cyt., s. 184, na temat warunków pracy w fabryce w wieku XVII.

4

   Tertulian, dz. cyt., s. 38.

5

   Ta różnica doświadczenia może częściowo wyjaśniać różnicę między wielkim rozsądkiem Augustyna i straszliwą dosłownością poglądów Tertuliana na politykę. Obaj byli Rzymianami i ludźmi głęboko ukształtowanymi przez rzymskie życie polityczne.