P1070893 (2)

arbpa Marcina Dunina, z pięciodzielną tarczą z herbem Łabędź Duninów oraz herbami kapituł gnieźnieńskiej i poznańskiej.

B. BIBLIOTEKA. Biblioteka katedralna powstała zapewne wraz z erekcją biskupstwa w Poznaniu w 968. Pierwsza wzmianka o jej istnieniu w najstarszym kodeksie pergaminowym Augustinus super Johannem (Ms. 14), z w. XI/XII, zawierającym notę własnościową. Z 2. poł. w. XII zachowany kodeks Omeliae beati Gregorii (Ms. 31) z notą własnościową z w. XIV—XV. Z w. XIII/XIV zachowane trzy kodeksy: Ho-miliae super Ezechielem (Ms. 18), iluminowany, sprawiony przez bpa Boguchwała n (który pozostawił liczne księgi), oraz Glossa interlinearis super Isayam prophetam (Ms. 23) i Codicis Justiniani libri novem cum apparatu Accursi (Ms. 10). Informacje o księgozbiorze biblioteki katedralnej w w. XV głównie w aktach kapitulnych, dotyczące wypożyczania ksiąg oraz legatów przekazywanych na rzecz księgozbioru. W 1453 dokonany spis ksiąg przez oficjałów Jana Twardowskiego i Rogalińskiego. Znaczniejsze spuścizny ksiąg po bpach Andrzeju Łaskarzu Gosławskim (zm. 1427) i Stanisławie Ciołku (zm. 1437) oraz po Mikołaju z Kościana, wikariuszu i oficjale poznańskim. W 1445 kapituła wyznacza Macieja z Tarnowa, kanonika poznańskiego, do nadzoru nad pracami budowlanymi w katedrze i nad ukończeniem biblioteki; do 1458 biblioteka w kaplicy św. Zofii, przed 1472 przeniesiona do wieży pd., nad izbę dzwonarzy. W poł. w. XVII znaczna dewastacja księgozbioru podczas najazdu szwedzkiego. W 1781 dokonany spis ksiąg wyliczający 95 rękopisów średniowiecznych; w tymże roku biblioteka połączona z biblioteką seminarium duchownego, założoną w 1581, do 1613 kierowaną przez jezuitów, następnie do 1784 pod zarządem duchownych świeckich. W 1784 włączona książnica z Akademii Lubrańskiego. Od 1784 do 1829 pod zarządem księży ze zgromadzenia lazarys-tów. W tymże czasie dołączone księgozbiory z pokasowanych przez rząd pruski klasztorów dominikanów i franciszkanów z Poznania, bernardynów z Kościana i Kobylina, cystersów z Lądu, Obry i Paradyża. Ponadto niektóre księgozbiory parafialne i dekanalne z darów oraiz fundacji proboszczów, m.i. ks. Jana ze Słupi z kościoła par. w Golejewku z w. XVI ks.ks. Jana i Andrzeja Barskich ze Śremu z w. XVI, ks. Stanisława Sienieńskiego z Wolsztyna z w. XVIII z ekslibrisami roboty Scotina, nadto z biblioteki kościoła św. Marcina w Poznaniu ok. dwudziestu woluminów, w tym dwa rękopisy z w. XV. W 1905 wydany drukiem katalog rękopisów śred-

niowiecznych przez ks. A. Lisieckiego, wymienione 83 rękopisy do końca w. XV. W 1925 utworzona Biblioteka Archidiecezjalna połączona z Archiwum Archidiecezjalnym. Do 1929 Biblioteka Archidiecezjalna zawierała: rękopisy średniowieczne 95 vol., rękopisy nowsze 425 voL, inkunabuły 735 jednostek bibliograficznych, druki polskie z w. XVI ok. 1000 jednostek bibliograficznych, cymelia ok. 116 voL, czasopisma ok. 518 tytułów, muzykalia ok. 400 numerów, rysunki i ryciny ok.. 300 numerów, numizmaty ok. 400 sztuk, druki nowsze ok. 80.000 vol.

Inkunabuły i stare druki. Wśród nich wyróżnia się zespół stanowiący część dawnego księgozbioru Zygmunta Augusta, po śmierci króla ofiarowany zapewne przez Annę Jagiellonkę braciom Cochlerom-Barskim, patrycjuszom ze Śremu: ks. Janowi doktorowi praw, teologowi królowej i archidiakonowi poznańskiemu, kanonikowi krakowskiemu oraz Andrzejowi, kustoszowi i oficjałowi warszawskiemu. Ufundowali oni w Śremie kolegium mansjonarzy (1614 realizacja testamentu) wraz z biblioteką i przekazali tamże większą część rzeczonego księgozbioru; kilka ksiąg przekazanych do kościoła szpitalnego Sw. Ducha w Śremie. W ciągu w. XVIII księgozbiór pod zarządem magistratu w Śremie, ok. 1836 większość zespołu przekazana do biblioteki Gimnazjum św.

Marii Magdaleny w Poznaniu, skąd ok. 1850 odstąpiony bibliotece Seminarium Duchownego. Obejmuje czterdzieści cztery dzieła treści teologicznej z zakresu komentarzy do Pisma Św.,, teologii moralnej i pastoralnej, katechetyki i homiletyki, w tym dwa inkunabuły z 1496 i 1498, pozostałe starodruki z 1506—58, tłoczone w Bazylei, Kolonii, Norymberdze, Wenecji, Paryżu i Antwerpii, większość z sygnetami drukarskimi; wszystkie w ujednoliconych ozdobnych oprawach w deski, skórę ze złoconymi superekslihrisami i różnorodną dekoracją w listwach, z notą własnościową Zygmunta Augusta. Super ekslibrisy w formie tłoka pieczętnego: 1—2. (fig.

630), w wieńcu laurowym dwie tarcze z Orłem Jagiellonów 639 pod koroną i Pogonią Litewską pod kołpakiem książęcym, podtrzymywane przez siedzące u góry putto i rozdzielone u dołu wazonem, w dwóch wariantach; 3—5. fig. 640) dwie 640 podobne tarcze pod koroną, w trzech wariantach. Na wszystkich oprawach w listwach czternaście typów dekoracji z różnych wałków (fig. 639—42): dwie odmiany wici roślinnej; leżąca 639—12 wić z sową, papugą oraz innymi ptakami; medaliony profilowe rozdzielone arabeską kandelabrową z czterema i z dwoma głowami filozofów; pięć z głowami bohaterów wojny trojańskiej: Heleny, Eneasza z datą 1542, Penelopy, Achillesa,