75427 P1070837 (2)

XLVIII

z przyległymi Zielonymi Ogródkami, ogrody arcybiskupie na Ostrowie oraz cmentarze: famy za kościołem karmelitów i ewangelicki przy ul. Ogrodowej. Tereny dla zabudowy mieszkalnej były skąpe, a ludności przybywało; w r. 1816 było prawie 24 tys. mieszkańców, w r. 1831 o 7 łys. więcej, około r. 1850 — 44 tys. Początki rewolucji przemysłowej XIX wieku w Poznaniu można odnieść do okresu po połowie stulecia, w związku z powstaniem węzła kolejowego, a w ślad za tym warsztatów naprawczych, i równolegle także przemysłu metalowego (fabryka Cegielskiego). W r. 1871 liczba ludności wynosiła 56 tys., w 1891 — 70 tys., a w 1901 — 117 tys. W trzeciej ćwierci XIX wieku zaczyna się miasto zabudowywać po wielkomiejsku, kamienicami wielokondygnacyjnymi Około r. 1870 zagęszczono siatkę ulic w śródmieściu wytyczając obecne ulice: Kantaka i Chudoby (dawną Skarbową), jednocześnie regulując ul. Ratajczaka (ówczesną Rycerską). Wytyczono też niektóre ulice w rejonie Rybaków — Kwiatową, Kopernika. Także i te nowe śródmiejskie ulice zostały zabudowane kamienicami czynszowymi na ogół już przed r. 1890 (z wyjątkiem bardziej peryferyjnej Kwiatowej). Wyraz architektoniczny miasta został wtedy zdominowany przez styl eklektyczny z preferencją zapożyczeń z architektury miejskich pałaców renesansu i manieryzmu. W tym stylu i charakterze mieszczą się także formy architektoniczne nielicznych fundacji na rzecz polskiej kultury, jak gmach założonego w r. 1857 Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, wzniesiony w r. 1874 w ciągu zabudowy mieszkalnej, lub też ukryty za frontową kamienicą budynek Teatru Polskiego z r. 1875.

Oczywiste, że tak liczbą jak i okazałością dominowała architektura oficjalna o dużej różnorodności stylowej w ramach historyzującego eklektyzmu. Tu należy zarówno dzieło Fryderyka A. Stillera z lat 1867—69 — neogotycki kościół ewangelicki św. Pawła (obecnie Najśw. Zbawiciela), którego wyniosła wieża wyznaczała ówczesny zachodni kraniec miasta, jak i prawdziwie eklektyczny, romańsko-renesanso-wy, monumentalny gmach szkoły realnej z lat 1862—65 przy ul Strzeleckiej (jego ruinę po r. 1945 adaptowano dla Politechniki zacierając zupełnie formę). Należy tu także podobna stylowo architektura najstarszych budynków przemysłowych gazowni na Grobli, z około r. 1855. Można ponadto wymienić neogotycki szpital wojskowy przy obecnej ul. Libelta, a z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych — klasy-cyzujący budynek teatru niemieckiego na placu Wolności (otwartego w r. 1879, na miejscu pierwszego teatru z cza-

Poznań ok. poi. XIX wieku 1:40 000