Wspomnienia o Sokratesie

58 Wspomnienia o Sokratesie I 4

własnego swobodnego upodobania. Nie jest więc tak, że twoje oko może sięgnąć wiele stai naprzód, a oko boga nie może wszystkiego naraz jednym spojrzeniem ogarnąć, ani tak, że dusza twoja potrafi troszczyć się i*** naraz o sprawy i tu na tym miejscu, i w Egipcie, i na Sycylii, a mądrość boga nie jest w stanie nad wszystkim naraz roztaczać opieki? W rzeczywistości bowiem podobnie jak okazując ludziom szacunek, najlepiej poznajesz, którzy z nich chętnie odwzajemniają ci się szacunkiem, a świadcząc im dobrodziejstwa, najlepiej poznajesz, którzy odwdzięczają ci się dobrodziejstwami, i prosząc innych o radę, spostrzegasz, którzy są rozsądni, tak też okazując należną cześć bogom, będziesz się starał przekonać, czy w zamian za to zechcą ci udzielić wskazówek w sprawach ludziom nie znanych, zrozumiesz, że bóstwo jest tak potężne i takie ma właściwości, że wszystko naraz i widzi, i słyszy, i wszędzie jest jednocześnie obecne, i nad wszystkim naraz roztacza opiekę.

¹⁹ Śmiem sądzić, że przez takie rozmowy Sokrates osiągnął ten rezultat, że jego słuchacze nie tylko wtedy, kiedy widzieli ich ludzie, powstrzymywali się od wszelkich czynów bezbożnych, występnych, haniebnych, lecz także kiedy znajdowali się w samotności, ponieważ mieli wpojoną świadomość, że cokolwiek czynią, nie da się tego przed bogami ukryć.

Rozdział piąty

0 panowaniu nad. sobą

i Jeżeli panowanie nad sobą jest piękną i szlachetną zaletą człowieka, rozważmy, czy ją Sokrates w jakimś stopniu zalecał, kiedy tak na ten temat mówił:

— Słuchajcie, przyjaciele, gdyby w obecnej chwili rozpętała się przeciw nam wojna, i chcielibyśmy wybrać takiego wodza, który by i nas samych najlepiej obronił, i wrogów ze szczętem rozgromił, to jak wam się zdaje? Czy wybralibyśmy kogoś, o kim doskonale wiemy, że jest żarłokiem, pijakiem czy rozpustnikiem, albo że nie jest wytrzymały na trudy i nie potrafi przełamać senności? Jak moglibyśmy się łudzić nadzieją, że taki człowiek i nas samych ocali, i wrogó\v pokona? A gdybyśmy się znaleźli u kresu życia i chcielibyśmy komuś powierzyć wychowanie synów czy córek, aby strzegł ich panieństwa, czy pieniądze, aby je w całości zachował, czybyśmy uważali za godnego zaufania człowieka, który nie panuje nad swymi żądzami? Zresztą czy rozwiązłemu niewolnikowi chcielibyśmy powierzyć nadzór czy to nad naszym stadem, czy nad naszą spiżarnią, czy nad robotnikami w polu? Czybyśmy się zgodzili przyjąć takiego człowieka bodaj na służącego albo posyłać go po zakupy na rynek, nawet za darmo? Zatem, skoro kogoś, kto nie jest wstrzemięźliwy, nie przyjęlibyśmy nawet na służbę, tym bardziej powinniśmy się wystrzegać, abyśmy sami nie byli tacy. Rzecz ma się tutaj całkiem inaczej niż w przypadku ludzi chciwych pieniędzy. Zdzierają bowiem z innych pieniądze w przekonaniu, że się sami przez to bogacą, człowiek natomiast nie panujący nad sobą nie jest dla innych szkodliwy, dla siebie zaś pożyteczny, ale przeciwnie, jest złoczyńcą dla innych, a bez porównania jeszcze większym złoczyńcą dla siebie samego, ponieważ największą zbrodnią jest doprowadzenie do ruiny nie tylko własnego domu, lecz także własnego ciała i duszy. Kto zresztą w towarzystwie lubi przebywać z człowiekiem, o którym wie,