wstep3 (3)

Bartłomiej Walczak

ciowości (a w konsekwencji także narracji). W dalszej części rozdziału podejmuję próbę analizy zjawiska refiguracji poznającego podmiotu, w tym wpływu procesu wykształcania się paradygmatu postmodernistycznego na możliwość refiguratywnego uprawiania pisarstwa antropologicznego. Ostatni podrozdział obejmuje przegląd wybranych teorii tropów literackich, które wydają mi się symptomatyczne dla „modernistycznego” i „postmodernistycznego” sposobu konstruowania narracji - jeśli już zgodzimy się na ten, nieco upraszczający, podział.

W rozdziale trzecim, „Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w dyskursie naukowym” pokrótce omówię teorie mimesis, od Platona i Arystotelesa po G. Genette, H.G. Gadamera i E. Auerba-cha, by następnie dokładniej przeanalizować koncepcję potrójnej mimesis P. Ricoeura - podążając bowiem za jego ideą, traktuję mimesis jako mechanizm realizacji funkcji refiguracyjnej. Dlatego chciałbym zaproponować analizę narracji antropologicznej właśnie w kategoriach trójdzielnej mimesis Ricoeura - ostatni podrozdział zawiera próbę trawestacji koncepcji autora Symboliki zła dla analizy narracji antropologicznych.

Ostatni, czwarty rozdział, „Trajektoria ewolucji postaw episte-mologicznych: przypadek Paula Stollera”, to rozbudowana analiza książki P. Stollera i Ch. Olkes, In Sorcery’s Shadow, poprzedzona krytycznym omówieniem koncepcji etnografii fenomenologicznej (ejdetycznej). Tutaj podejmuję próbę zastosowania przedstawionych uprzednio narzędzi analitycznych. Projekt etnografii ejdetycznej pozwoli mi także zilustrować tezę o podejściu do materii nauk społecznych jako do tekstu.

. Topos antropologa - przybysza z Zachodu, który przejmuje lokalną wrażliwość i zaczyna identyfikować się z lokalnymi wartościami, stanowi bardzo interesujący i nieraz już poruszany temat refleksji nad naukami społecznymi^{1 2}. „Badania terenowe oznaczają życie w innym świecie i uczenie się tego świata w procesie (drugiej) enkulturacji, tj. procesie nieświadomej inkorporacji lokalnej

wiedzy w oparciu o doświadczenie”² - twierdzi duńska antropo-lożka, Kirsten Hastrup, która w innym miejscu opowiada:

„Pod koniec mojego rocznego pobytu na Islandii, kiedy mieszkałam i pracowałam w ciemnej choć oko wykol i lodowato zimnej wiosce rybackiej, gdzie przez jakiś czas byłam odcięta od świata, pewnego dnia otrzymałam jednocześnie sześć listów adresowanych do Kirsten Hastrup. Były one pełne pytań typu: czy zorganizowałabym konferencję, czego chciałabym uczyć latem, czy poprowadzę kurs Uniwersytetu Otwartego, no i czy to nie cudowne, że już wracam. Rzeczywiście mnie zapraszali, ale ja wiedziałam od razu, że nigdy nie wrócę do świata, który nie ma ze mną nic wspólnego. Byłam wściekła na ludzi, którym wydawało się, że wiedzą, kim jestem. Oczywiście nie wiedzieli. Byłam Kirstin a Gimli, kobietą-rybakiem, cuchnącą rybami, dzielącą nieprawdopodobnie ubogie lokum z trzema młodymi i ubogimi rybakami”^{3 4}.

Praca antropologa w terenie stanowi próbę rozwiązania charakterystycznej aporii. Z jednej strony stara się on (ona) wtopić w lokalny kontekst, stać się uczestnikiem wydarzeń czy - zgodnie z terminologią podręczników metodologicznych - „obserwatorem uczestniczącym”. Z drugiej strony powinien zachować obiektywny dystans naukowca, poprawność metodologiczną i jasną świadomość stojących przed nim celów. Jeżeli zapomnimy na chwilę

1

Por. A. Wyka, Badacz społeczny wobec doświadczenia, Wydawnictwo IFiS

2

PAN, Warszawa 1993.

3

   K. Hastrup, A Place Apart. An Anthropological Study of the Icelandic World, Clarendon Press, Oxford 1998, s. 6.

4

   K. Hastrup, „The Ethnographic Present: A Reirwention", Cultural Anthropolo-gy 1990, vol. 5, no. 1, s. 46, polski przekład: K. Hastrup, „Etnograficzny czas teraźniejszy”, w: Droga do antropologii. Między doświadczeniem a teorią, przeł. E. Klekot, Wydawnictwo UJ, Kraków 2008. Por. także K. Hastrup, „Poza antropologią. Antropolog jako przedmiot przedstawienia dramatycznego”, przeł. G. Godlewski, Konteksty - Polska sztuka ludowa 1998, nr 2 (241), s. 20-28, oryginalny tekst: „Out of Anthropology:

The Anthropologist as an Object of Dramatic Representation”, Cultural Anthropology 1992, vol. 7, no. 3, s. 327-345. Zrealizowany przez Odin Theatre Eugenio Barby spektakl Talabot koncentruje się na podwójnej tożsamości antropolożki, która jest na tyle otwarta na lokalne kategorie, że - jak notuje - udaje jej się zobaczyć (?) islandzkiego mitycznego, niewidzialnego człowieka Huldumandur oraz szukać wyjaśnienia pewnych zdarzeń w oparciu o wiarę w czary - racjonalność jak najbardziej lokalną, por.

A. Wyka, Badacz społeczny..., dz.cyt., s. 144-171, J. Tokarska-Bakir, „Dalsze losy syna marnotrawnego. Projekt etnografii nieprzezroczystej", Konteksty - Polska Sztuka Ludowa 1995, nr 1, s. 17-18, oraz K. Hastrup, A Place Apart..., dz.cyt., s. 5 i „The Ethnographic Present: A Reinvention...”, dz.cyt., s. 48.    11