wstęp do teorii polityki img 174

164

niającym kraje, które taką rolę odgrywają. Warto jednak pamiętać, że sytuacją optymalną dla osiągnięcia pozycji mocarstwowej jest spełnienie wszystkich niżej wymienionych kryteriów. Brak spełnienia jednego z nich może bowiem z czasem doprowadzić do spadku rangi mocarstwa jak stało się w przypadku ZSRR nie spełniającego kryterium współcześnie naj istotniejszego - miernika ekonomiczno-technologicznego.

Wielu autorów wymienia różne elementy składowe niezbędne dla osiągnięcia statusu mocarstwa, które jednak często pokrywają się łub wzajemnie uzupełniają³. Do najistotniejszych kryteriów należy zaliczyć: miernik populacyjno-demo-graficzny, terytorialny (geopolityczny), ekonorriiczno-technologiczny oraz militarny.

Pierwszym z nich jest kryterium populacyjuo-demograficzne, w ramach którego uwzględnia się m.in.: liczbę, wiek i wykształcenie ludności oraz gęstość zaludnienia. Wszystkie wymienione parametry służą ocenie ewentualnej przydatności ludzi do służby wojskowej oraz pracy w przedsiębiorstwach gospodarki narodowej. Im więcej ludzi wykształconych, tym większe szanse na rozwój technologiczny i naukowy państw znajdujący odzwierciedlenie chociażby w sferze militarnej. Jak zostało już. wspomniane wyżej spełnienie pojedynczych kryteriów nic wystarcza do osiągnięcia statusu mocarstwa. Stany Zjednoczone np. jedyne współczesne supermocarstwo pod względem liczby ludności usLępuje miejsca Chinom, które choć walcząo umocnienie swej pozycji, mocarstwem równym Stanom Zjednoczonym jeszcze nie są.

Kolejnym miernikiem wyróżniającym mocarstwo jest kryterium terytorialne (geopolityczne), przez które należy rozumieć wielkość terytorium oraz ukształtowanie terenu, charakter granic, a także bogactwa naturalne. Wszystkie wymienione czynniki mogą w znaczny sposób wpływać lub być pomocne przy osiągnięciu lub utrzymaniu pozycji mocarstwa. Rozległe terytorium to większe prawdopodobieństwo występowania różnorodnych bogactw naturalnych, które z kolei dają takiemu państwu samowystarczalność w' razie ewentualnego konfliktu lub kryzysu np. porównywalnego z tym z lat 1973-1974 (kryzys naftowy). Z załamania na tynku naftowym zwycięsko wyszły dwa ówczesne supermocarstwa - Stany Zjednoczone i ZSRR dysponujące dużymi złożami roponośnymi. Sama rozległość terytorialna nic przesądza również o mocarslwowości lub jej braku. Pod kątem wielkości terytorium państwami największymi są: Rosja, Chiny, Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia oraz Indie. Wśród nich jednak nie ma dwóch państw z wielkiej piątki ONZ - Francji i Wielkiej Brytanii, które poniosły znaczne „straty'” terytorialne i ludnościowe w wyniku procesu dekolonizacyjnegok

^J Zob. Harold & Margarct Sprout, Foundation of National Power: Readings on World Politics & American Security Princeton, New Jersey: Princeton Univcrsiry Press 1945, s. 28-30; Joseph Frankel, International Relations ina Changing World_t wyd. IV, Oxford-New York: Ox'ford I Jniver-sity Press 1988, s. 135-129,

* Jan Danielski, „Pojęcie „mocarstwowości” w stosunkach międzynarodowych”, [w:] Artur Bodnar, Waldemar J. Szczepański (red.), Stosunki międzynarodowe. Problemy badań i teorii. Warszawa: PWN 1983, s. 102.

L