Image00104

200 Andrzej Szmojka

X enkurency jn o, wobec Koticrowsklcgo, wypomnienia (Lev«naon, Miller 1976' opiera uę na schemacie atrybucji Weinera. W schemacie tym /.« skrzyżowania dwóch wymiarów wyodrębniono cztery klany atrybucji opero, cjenalizowane przez Weinera Jako: zdolności I umiejętności (wewnętrzne* •ubilne), wysiłek (wewnętrzne-niestabilne), trudność zadania ( zewnętrzne- stabilne) l azczęścic-pcch ( zewnętrzne-nłcstabllne) (por. Weiner i fo, 1972; Paszkowski 1979). Ze schematu Weinera wynika, te różnice w upa. trywsntu źródeł kontroli zewnętrznej dotyczę zróżnicowania no wymiarze Stabilność-zmienność. Z dokonaniem atrybucji przyczyny do czynników zewnętrznych-stabilnych więżę się inne konsekwencje niż w przypadku atry. bucji do czynników zewnętrznych-nicstabilnych. Atrybucja do czynników zewnętr zny ch-n ie s tabłlnych prowadzi do spostrzegania rzeczywistości jako nieustabilizowanej, nleuęys tematy zowanej, trudnej do przewidzenia 1 mniej zrozumiałej, natomiast atrybucja przyczyny do czynników zewnętrznych-sta-btlnych (zdaniem Levenson wysokie wyniki w skali "kontroli Innych" sę odpowiednikiem takiej atrybucji) czyni rzeczywistość łatwtejszę do przewidzenia. Ten dodatkowy wymiar przewidywalności świata może wyjaśniać (akt wysokiej aktywności społecznej pewnej grupy osób o poczuciu kontroli zewnętrznej i osoby spostrzegające rzeczywistość jako nieprzewidywalną cechowałaby bierność społeczna, natomiast osoby spostrzegające możliwość przewidywania zdarzeń podejmowałyby aktywność, a jej skuteczności powinny Upatrywać w ilości wkładanego wysiłku ( Levenson 1976).

Kolejnym faktem, który zdaje się rzucać nieco światła na poruszany problem, jest różnica w psychologicznej sytuacji konserwatysty i liberała.

W cytowanych badaniach (por. s. 206) konserwatyści byli utożsamiani z o-sobami animującymi aktualny kształt życia społecznego, a ich działania zmierzały do jego utrwalenia, natomiast liberałowie to osoby nieaprobują-ce co najmniej pewnych przejawów aktualnej rzeczywistości społecznej. Wydaje sic, że bardziej poprawne byłoby w przypadku cytowanych badań mówienie nie tyje o liberalizmie vs konserwatyzmie, co raczej o aktywności i pozycji broniącego aktualnej rzeczywistości społecznej 1 aktywności z pozycji zmierzających do zreformowania stanu aktualnego. Atrybucja przy-śąSP* aktualnego stanu życia społecznego do czynników zewnętrznych może się okazać korzystna z punktu widzenia aktywnych reformatorów, gdyż nie

__Zaangażowani* tpołecn\» |    K

obciąża Ich odpowiedzialnością za aktualny Bp—^Łrranj %<n toścl. Tym samym zmniejsza negatywne nB| WM zaangetowaaydi I H że prowadzić do wzrostu aktywności. Można tata) dola', ż# y/.^ 11 . ,_f gumentów używała P.Curin I in. (1969) oraz Senger i Ałfcer (1972) B wyjaśnienia pozytywnego związku między poczuciem kontroli zewnątrasf- | w pod skali kontroli systemu i aktywnością u Murzynów i femttstefc.

Istnieją także przesłanki, wskazujące na niechęć osób "rtn(if ifj|t do podejmowania zachować, które w otwarły sposób podważają aktualny model życia społecznego (Borden i łlendrick 1973). Osoby ^r>.arakteryz»-Jące się poczuciem kontroli wewnętrznej akceptują także Wdzie; dotkliwe kary dla osób dopuszczających się różnorodnych wykroczeń 'urwał 1970;. Może to wskazywać na wapółwystępowanie dwóch przekonać, pr/etorana o wewnętrznym źródle kontroli i przekonania o sprawiedliwości świata. Przesłanką powyższego twierdzenia mogą być wyniki vtóać wskazujące na związek poczucia kontroli ze statusem społecznym jednostki; osoby z grup uprzywilejowanych społecznie charakteryzuje zazwyczaj poczucie kontroli wewnętrznej, natomiast przedstawicieli grup społecznie upośledzonych - po czucie kontroli zewnętrznej (por. Mądrgrcki 1979). Wydaje się takie, te osoby należące do kręgów uprzywilejowanych społecznie mają znacznie więcej doświadczeń wskazujących na sprawiedliwe urządzenie świata.

Przedstawione doiychczas dane na tema; roli zmiennej poczucia kontro-li wzmocnień w determinowaniu aktywności społecznej pozwalają na sformułowani e kilku bardziej szczegółowych sądów i odniesienie ich do wcześniejszych rozważać.

Można zakładać, że zmienna poczucia kontr >Ii oddziałuje w różny sposób na aktywność społeczną w zależności od treściowej charakterystyki zaangażowania (rozumianego jako wewnętrzne prz życie a/ektyvno-poznawcze). Z dużym prawdopodobieństwem można więc twierdzić, że zgenerah-zowane, nie zróżnicowane poczucie kontroli wewnętrznej powinno sprzyjać aktywności społecznej ukierunkowanej na ochronę aktualnie istniejącej organizacji życia społecznego (wiąże się z tym afirmacja aktualnych warunków społecznych i przekonanie o sprawiedliwości panujące; na śwtecie), na toin ia si "totalnie" wewnętrzne poczucie kontroli me będzie czynnikiem sprzyjającym podejmowaniu aktywności społecznej, ukierunkowanej aa re- I