Image00100

200 Andrzej Szmajke

Tabela 1. Mechanizmy zaangażowania społecznego

'—■—|| gpjycAb uaktywnienia Rodzaj wartości -—	Proaktywnie	Reaktywnie
Ogóhaospołec zne socjocentryczne	pozaosobis ty socjocentryczny proakgrwny	pozaosobisty socjocentryczny reaktywny
Społeczne a Ilocer rryc zne	pozaosobis ty allocentryc zny proaktywny	pozaosobisty allocentryc zny reaktywny
Osobiste	osobisty proaktywny	osobisty reaktywny

poćr -cru. Jeżeli system wartości podmiotu jest zintegrowany i zhierarchizowany a system poznawczy wewnętrznie otwarty (poszczególne struktury poznawcze nie są od siebie izolowane 1, wtedy prawdopodobieństwo przejścia od jedr.ego do drugiego mechanizmu (czy też wielomechanizmowego u-ruc barmana zaangażowania"' jest wyższe niż w przypadku zdezintegrowanego systemu wartości i izolacji poszczególnych struktur poznawczych. Inną chara*erystyką systemu poznawczego, decydującą o możliwości przejścia od mechanizmu do mechanizmu, jest poziom uogólnienia struktur po zna w-ctych. » przypadku struktur wysoko uogólnionych podmiot dysponuje możliwością reprezentowania tego samego wydarzenia na wielu poziomach ogólności, stwarza to możliwość niemal że jednoczesnego uruchamiania wszystkich wyodrębr.ionych tu mechanizmów. W przypadku natomiast niskiego pozioma uogólnienia struktur przejście od mechanizmu osobistego do pozao-sahisiych czy też od pozaosobistego-allocentrycznego do socjocentryczne-f> może tyć utrudnione.

Tak więc, przedstawione powyżej mechanizmy zaangażowania społecz-jHg* we są tożsame z "czystą" typologią zaangażowania. Można jedynie u » poszczególnych osób różna może być rola regulacyjna wyod-■feannch aackmuaós dzięki istnieniu predyspozycji do uruchamiania jed-I marhr---Śś> * pierwszej kolejności £wydaje sią, że o predyspo-

zycji do uruchamiania konkretnego mechanizmu decyduje położenie wJwImH nionych grup wartości w systemie preferencji podmiotu). Pozostałe właściwości systemu wartości i systemu poznawczego (zintegrowanie, otwartość wewnętrzna, poziom uogólnienia) umożliwiają łub nie przejście do pozostałych mechanizmów.

Za centralny składnik zaangażowania przyjęto w artykule uważać występowanie reakcji afektywno-oceniającej; traktuje się ją zarazem jako najprostszą formę zaangażowania. Jednakże z przedstawionych dotychczas rozważań wynika, że podstawowym warunkiem pojawienia się takiej reakcji jest dysponowanie przez podmiot systemem poznawczej reprezentacji zdarzeń społecznych oraz związków zachodzących między funkcjonującą rzeczywistością społeczną i osobistymi interesami podmiotu. W każdym akcie zaangażowania można wyodrębnić jego dwa zasadnicze pierwiastki (komponenty): dotychczas eksponowany - afektywno-oceniający oraz poznawczy.

Ze względu na intensywność występowania wymienionych komponentów oraz relacje między nimi można wyodrębnić podstawowe formy zaangażowania społec znego:

a)    afektywno-wartościującą - w której daje się zauważyć znacząca przewaga przeżyć emocjonalnych,

b)    poznawczą - w której udział refleksji poznawczej nad wydarzeniami społecznymi przewyższa udział reakcji afektywnej wywołanej przez te wydarzenia,

c)    afektywno-poznawczą - w której udział obydwu komponent pozostaje we względnej równowadze.

Wydaje się także, że forma zaangażowania pozostaje w związku ze sposobem wzbudzania wartości. 1 tak można oczekiwać, że w przypadku reaktywnego uaktywnienia wartości zaangażowanie podmiotu będzie przyjmowało formę afektywno-wartościującą, natomiast z proaktywnym aktywizowaniem wartości związane byłyby formy: poznawcza i zrównoważona afektywno-pozna w cza. W przypadku zaangażowania p reaktywne go, formy zrównoważonej afektywno-po znawczej należy oczekiwać w sytuacji jednocześnie wysoki podmiotowej doniosłości wartości i dobrze rozwiniętego systemu poznawczego; natomiast formy poznawczej wtedy, gdy przy dobrze rozbudowanym systemie poznawczym dotyczącym rzeczywistości społecznej podmiotowa da-