Image00115

■ Janusz Reykowski

K współczesnym społeczeństwie zachodzą pewne procesy przyczynia. Ucz alf do obciążenia indywidualnego systemu znaczeń członków zbiorowość.. nożna wskazać przede wszystkim na następujące:

-    przeobrażenia w zakresie wiedzy, moralności i ideologii, będące Mttrałną konsekwencją postępu,

-    zmiany w organizacji życia społecznego i ekonomicznego całych społeczeństw,

. zjawiska ruchliwości społecznej, pionowej i poziomej, które powodują, że człowiek oddziela się od środowiska, w którym wzrastał, i prze-MM się do innego, o zmienionych regułach nadawania znaczeń,

-    zjawiska interferencji kultur związane z poszerzeniem zakresu kontaktów z innymi społeczeństwami przez podróże, środki masowego przekazu, wysunę kulturalną.

Konsekwencje tego rodzaju procesów mogą być różne. Można spodziewać się zarówno wzmożenia tendencji do zachowania i ochrony indywidualnego systemu znaczeń, jak też procesów jego rozstrajania bądź wreszcie tmian rozwojowych polegających na przekształceniu go i powstaniu nowych form odpowiadających nowej fazie życia społecznego. Zjawiska te omówimy teraz nieco dokładniej.

Zachowanie systemu fignorowanie zmiany)

W pewnej części przypadków indywidualny system znaczeń pozostaje, mtmo dokonujących się dookoła zmian, nienaruszony, a nawet pod pewny-mt względami się umacnia. Dzieje się to wskutek tego, iż organizacje u-mysiowe raz utworzone działają jako układy dążące do zachowania wewnętrznej równowagi broniąc się przed oddziaływaniami, które równowagę tę mog-zakłócić. Obrana ta ma formę lndywidualno-psychologiczną oraz spo-Immą.

Co się tyczy formy indy widuabio-psychologieznej, to polega ona prze-ws^stkim na zjawisku asy milo wania informacji, tzn. na modyfikowaniu i' ■'jMHPTCfliych informacji w taki sposób, aby przystawały one do posiada-*»*eb# kategorii. Tak więc człowiek może nie dostrzegać jakośclo-mHą<c sąłą tym, jak świat ujmuje, a tym, co go spotyka. Taki

właśnie proces asymtlacji zdaje się zachodzić w umysłach osób silnie I angażowanych w określoną Ideologią lub wierzenia, dzięki czemu nawet bardzo ortodoksyjne doktryny ideologiczne i religijne bywają wyznawana przez nowocześnie wykształconych ludzi.

Proces asymilacji polega nie tylko na modyfikowaniu napływających H formacji, ale takie na poddawaniu ich zmianom w trakcie przechowywania w pamięci. Jak stwierdzono, pamięć semantyczna dokonuje transformacji materiału tak, aby uzgodnić go z posiadanym zasobem kategorii.

Dzięki obu wymienionym tu procesom: zachodzącym w indywidualnej psychice i w grupach społecznych, indywidualne systemy znaczeń okazują bardzo dużą odporność na oddziaływania modyfikujące. Tak więc w paw. nych grupach społecznych, żyjących w zmieniających się społeczeństwach, podstawowe zasady interpretowania faktów i ich oceniania mogą pozostać niezmienione, a tym samym niezmienne pozostają postawy, aspiracje, cele, jakie człowiek stara się realizować, i podstawowe strategie, za pomocą których cele te realizuje. Życie ludzi należących do takich grup odbywa się jakby na marginesie tego, co dzieje się w społeczeństwie.

Rozstrojenie systemu

W pewnej części wypadków system nie jest w stanie radzić sobie ze zmieniającymi się warunkami. Dzieje się tak przede wszystkim wtedy, gdy człowiek traci oparcie w initych ludziach - gdy rozpadają się grupy społeczne, na związku z którymi opierał się porządek indywidualnego systemu znaczeń, bądź człowiek utracił z nimi kontakt, bądi w ogóle zerwał ważne więzi z osobami i instytucjami, które podtrzymywały jego system znaczeń.

Konsekwencje rozstrojenia systemu przejawiają się różnorako. Podstawową jest stan napięcia i niepokoju wewnętrznego, który pobudza do działań mających go usunąć lub zredukować. Dość powszechnym sposobem redukowania wewnętrznych napięć jest konsumowanie środków odurzaj%gMll (lekomania, narkomania), zwiększona konsumpcja alkoholu, podejmowani* działań silnie angażujących emocjonalnie • w młodszym wieku łgrwają to akty agresywno-destruktywne.