Image00117

Ba_Janusz Reykowski

jawieniem ślę sprzecznych dążeń i sprzecznych zasad oceniania rzeczywistości. Tak więc zmiana "nadbudowująca" może prowadzić do głębokich roz-diwięków w człowieku i związanych z tym niespójności w myśleniu, odczuwaniu i działaniu, a także do napięć i niepokojów wewnętrznych podobnych do tych, które występują wtedy, gdy następuje rozstrojenie w systemie.

- Zmiana głęboka polega na przekształceniu struktur głębokich, w których realizowane są podstawowe akty wartościowania i orientowania się. Taka zmiana możliwa jest dzięki temu, że system posiada zdolność do rekonstrukcji oraz do wyłaniania nowych form nie stanowiących odtworzenia tego, co było weń wbudowywane. Głęboka zmiana systemu wiąże się zatem z uruchomieniem jego sił twórczych. W tym wypadku jednak zmiany reorganizacyjne obejmują nie poszczególne, izolowane obszary systemu, co jest charakterystyczne dla aktu twórczego dotyczącego jakiejś określonej sfery działalności (np. literackiej, muzycznej), ale obejmują struktury głębokie, a więc podstawowy system zasad poznawania i oceniania rzeczywistości f|

Zmiana głęboka jest szczególną formą zmian rozwojowych w systemie - jest formą twórczą. Dzięki niej powstaje nowa osobowość, którą cechuje większy stopień wewnętrznej harmonii, a zarazem odpowiedniość w stosunku do wyłaniających się form życia społecznego.

Nie należałoby traktować zmiany głębokiej jako całkowitej transforma-cji wszystkich elementów osobowości, jest to zmiana Istotnych reguł organizujących funkcjonowanie osobowości, ale wiele elementów pozostawia o-na nietkniętych, a więc podmiot nie traci ciągłości własnej tożsamości ani nie traci różnych własności, które odnoszą się do mniej łub bardziej pe-ryferycznych obszarów osobowości (choć w poszczególnych przypadkach może zdarzyć się, że zajdzie proces doprowadzający do tego, że ktoś "staje się innym człowiekiem").

2- Zmiana społeczna a zmiana osobowości

Od czego zależy, jaki wpływ wywrze na człowieka zmiana społeczna? W świetle poprzedniej analizy pytanie to można przekształcić w trzy następujące:

Rozróżnienie zmiany głębokiej i zmiany nadbudowującej ("zamiany") zaproponował P. Pacewtcz.

-    czy w ogóle nastąpi z Mań*⁷

-    czy dojdzie raczej do rozstrojMa, czy do zatoń roawająwytlf

• która ze zmian rozwojowych nasili’

Czy w ogóle nastąpi /miana? Ni- za*s/e /miana    lada.

ra do zbtorowodci. Mimo de większe atrukmry mogę podlegać pdiwąą przeobrażeniom - doświadczenia, jakie są udziałem małpek, ssasetowe# n zolowar\ych zbiorowości nie zawsze zmieniają się m tyle, sfcy w pwwańmaj-szy sposób wpływać na indywidualny system znaczeń. We ospók tempa | świacie spotyka się kraje, w których brak transmisji wiedzy zmianami aa-chodzącymi w makroukładzie społecznym a zmianami mikroukładów.

Nawet jeżeli zmiana dociera do zbiorowości, ta stara się I lpmm» wać: przywiązanie do własnych wartości i tradycji bywa tak dnie, tg dfe ty się do wyeliminowania tego wszystkiego, co mogłoby Je naruszać Zja-wiska tego rodzaju można obserwować m.in. w niektórych krajach isiamskich

Czasami dochodzić może nawet do umocnienia dotychcz*sowego systemu znaczeń, szczególnie wtedy, jeżeli zmiana dokonejt się przy itycm siły, ale nie zostaną zniszczone i rozproszone zbiorowości I mstymeje, które podtrzymują dawny system. Wtedy system noża nawet strwalać się, co mieli okazję obserwować m.in. wszyscy ci, którzy przy sźycra siły starali się przekształcać wierzenia religijne bądi wynaradawiać większe' zbiorowości.

Opór przed zmianą może być tak duży, iż dojdzie raczej do eksterminacji całych grup niż do zmiany indywidualnego rysiemu znaczeń jej czka-ków. Wiąże się to z faktem, iż indywidualny system znaczeń stanowi o fig tocie człowieka 1 wyrzeczenie się go pod naciskiem równoznaczne jrst 1 autoanihilacją.

Aby więc nastąpiła zmiana osobowości, zmiany społeczne muszą dotrzeć do zbiorowości, innymi słowy musi dochodzić do ciągłej konfrontacji między dawnym systemem a nowymi warunkami, ale nie może H wiązać M z nadmiernym naciskiem.

Rozstrojenie czy zmiana rozwojowa? Trudno *y obrazić sobie* ty mogła nastąpić poważniejsza zmiana indywidualnego rysiemu znaczeń, która nie tyłaby poprzedzona jego rozstrojeniem. W badaniach nad procesem zmiany osobowości powtarza się dość regularnie obserwacji wshaan*