image010 (60)

B. Nirmwtko. K<ztalceKV aMne. Wawnwa 200”. ISBN «CK-S3-«iaCC-l 1-8. * by WAłP 2007

Wywołujemy aminy w wznw    21

Wywołujemy zmiany w uczniu

Działanie jest zachowaniem się wywierającym wpływ na rzeczywistość. Zmiany w ludziach są w znacznym stopniu wynikiem działania edukacyjnego, czyli wywoływania zmian planowych. Właśnie takie zmiany, a nie zmiany biologiczne, będące wynikiem naturalnego rozwoju, będą nas w dydaktyce interesować. Oddziałując na ucznia, mamy zamiar doprowadzić go do stanu, który spełnia uzasadnione oczekiwania społeczne. To oddziaływanie jest trudne. Wymaga dużej wiedzy, która może być uogólniona w stosowną teorię.

Wybierając pojęcie zmiany na podstawę teorii kształcenia, decydujemy się na empiryczny charakter tej teorii. Projektowanie zmian, wywoływanie zmian, obserwowanie zmian i ocenianie zmian muszą odnosić się do procesów i zjawisk, które są w pewien sposób - bezpośrednio lub pośrednio, prędzej czy później - obserwowalne. Zajmowanie się nieobserwowalnymi zmianami wprowadzałoby nas w świat urojeń, daleki od realnych zadań edukacyjnych.

Zajmowanie się zmianą to nie jest pomysł nowy, wręcz przeciwnie - wydaje się wspólny dla empirycznego nurtu współczesnej pedagogiki polskiej. „Wychowanie jest działalnością, w której jeden człowiek stara się zmienić (podkr. BN) innego człowieka" - napisał Krzysztof Konarzewski na wstępie dzieła Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych (1982). „Przyjmijmy pojęcie zmiana jako pojęcie dla dydaktyki podstawowe, organizujące, to jest takie, do którego należy odwoływać się, wprowadzając i nadając znaczenie innym terminom" - zawtórował mu Krzysztof Kruszewski w tomie Zmiana i wiadomość. Perspektywa dydaktyki ogólnej (19871), s. 19), a w podręczniku akademickim Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela wyjaśnił: „Wszystkie zawodowe czynności nauczyciela są podporządkowane jednemu zadaniu: doprowadzeniu do tego, żeby w psychice ucznia zaszły pożądane zmiany” (Kruszewski, 1991, s. 84). Tak więc zmiana w uczniu będąca wynikiem działania edukacyjnego staje się hasłem naczelnym teorii tego działania.

Czy to hasło odpowiada Czytelnikom podręcznika? O tym właśnie dyskutuje dwoje młodych nauczycieli przybyłych do nas z książki Ocenianie szkolne bez tajemnic (Nicmicrko, 2002a): polonistka Felicja Humańska i matematyk Edmund Technologowicz:

FH: Mnie się ten początek nie podoba! Studiuję podręcznik po to, by lepiej nauczać. Co mi da powtarzanie, że chodzi o „zmianę", i to bez wyjaśnienia, o jaką zmianę? Pewnie przestanę go czytać.

ET: Ja także jestem ciekaw, o jakie zmiany chodzi, i dlatego będę czytał dalej. Na razie dowiedziałem się tylko, że „zmiana w uczniu" jest pojęciem pierwotnym dydaktyki. Jak „punkt", albo „liczba", albo „funkcja" w matematyce...

www.waip.com.pl

B. Nirm>rtki>. Ktztalaem oUm Waranwa 2007. ISSN B7S-83.ćC«SCI?.l1 -B. C b, WAlP 2037

2 2    Rozdział 1.0 uczeniu się, kształceniu, wychowaniu I nauczaniu

FH: Właśnie. Początek książki nie podoba mi się dlatego, że jest taki suchy. Czy nie lepiej byłoby zacząć na przykład od „szkoły przyszłości", od wizji, która by fascynowała? Odległej od naszych obecnych możliwości, wymagającej ciągłej pracy nad sobą!

ET: Ja także chciałbym zmierzać do wytyczonego celu. Obecne programy...

FH: O nie! Ja nie będę traciła czasu i zdrowia na to, by realizować czyjeś wizje! Jeżeli juz mam wywołać w moich uczniach zmiany, to sama zdecyduję, na jakich mi zależy. Nie po to się przecież uczę, by tracić samodzielność.

ET: Zgadzam się z tobą, Felicjo. Książka zimna i logiczna o sprawach żywych i barwnych ma niewiele sensu. Gdy jednak chodzi o ideały, to nie czuję się na siłach ich tworzyć, skoro tylu uczonych, działaczy i artystów wypowiada się na ten temat.

FH: Ale oni nie pracują w naszej szkole! Wiem, że z moimi uczniami sama muszę się dogadać. Wątpię jednak, czy powinnam zaczynać od kontemplacji zmiany, i wcale nie jestem pewna, czy dydaktyka powinna opierać się na przewidywaniu wyników. Przecież życie jest tak zaskakujące!

ET: A ja właśnie popieram intencję podręcznika. Podobno szczęście sprzyja tylko dobrze przygotowanym. Mam zwyczaj dość dokładnie projektować lekcje, a skupienie się na zmianie chyba mi to ułatwi. Ale czy to juz będzie ksztalceniel FH. Nie wiem. Poczytajmy podręcznik...

Uczenie się

Jak powstaje zmiana w uczniu wykraczająca poza rozwój biologiczny? Przez uczenie się. Uczenie się jest zdobywaniem doświadczeń prowadzących do powstawania trwałych /.mian w zachowaniu uczącego się (por. Ostaszewski, 2000, s. 97).

Najprostsze zmiany w zachowaniu polegają na warunkowaniu klasycznym: bodźce pierwotnie obojętne dla organizmu, np. pewne słowa, dźwięki lub znaki graficzne, wywołują reakcję - skierowanie uwagi, wykonanie lub powstrzymanie jakiegoś ruchu - będącą wrodzonym odruchem wobec innego bodźca. Bardziej złożone zmiany są oparte na warunkowaniu sprawczym: pomyślne lub niepomyślne skutki określonego zachowania wpływają, odpowiednio, na jego utrwalanie się lub zanikanie.

Uczenie się ograniczone do warunkowania nie wybiega poza tresurę, ale elementy warunkowania są obecne w zaawansowanych metodach i teoriach kształcenia, a warunkowanie sprawcze, nazwane przez Edwarda Thorndikea prawem efektu, jest od ponad stulecia uważane za fundamentalne prawo uczenia się.

Uczenie się wykraczające poza warunkowanie obejmuje dwa odrębne rodzaje procesów psychicznych: