img007

ma charakter synkretyczny, mieszany, co utrudnia ich klasyfikację. W polemicź-nej dyskusji naukowej mogą wystąpić nacechowane elementy potoczne, w wypowiedzi potocznej — elementy oficjalne, w oficjalnej — potoczne itd.¹ Ow mieszany charakter wielu tekstów nie stawia jednak pod znakiem zapytania zasadności wydzielania tych lub innych odmian. Po pierwsze dlatego, iż istnieją teksty kumulujące cechy danej odmiany, stanowiące realizację względnie czystej postaci tej odmiany. Po drugie dlatego, że opis cech społecznych języka stanowi pewną czynność abstrakcyjną, idzie zawsze o pewien zespół elementów wyekscerpowany z dużej liczby tekstów, a nie z tekstów pojedynczych. Każda typologia może przy tym wprowadzić grupę odmian mieszanych. Warto tu podkreślić, iż w każdej odmianie języka ogólnego istnieje wspólny trzon gramatyczny i leksykalny; odmianę stanowi więc: zasób elementów wspólnych + zasób elementów' niewspól-nych, które są właściwe tej odmianie. Ów wspólny trzon językowy umożliwia oprowadzenie składników wyróżniających. Ale odmianę tworzy nie tylko owe enarak tery styczne plus, w grę wchodzą również charakterystyczne wybory w obrębie wspólnej podstawy, które polegają na: 1) szczególnym funkcjonalnym obcią-eriu danej kategorii i formy językowej, np. w języku naukowym kategorii 3 os. b form nieosobowych, kategorii praesens, 2) eliminacji danych elementów, np. irm rozkaźnika, 3) wykorzystaniu określonych wariantów, np. struktur nominal-■ j j.i, 4) wykorzystaniu określonych reguł generatywnych i transformacyjnych w kształtowaniu składni tekstu itp.

Praca niniejsza stanowi kolejną próbę zarysowania typologii odmian współczesnej polszczyzny. Buduję ją stopniowo i kolejne roz'działy zachowują porządek poszczególnych poziomów tej budowy. Zapewne wiele tu propozycji dyskusyjnych i uwag nie w pełni przemyślanych czy udokumentowanych, traktuję jednak swoje propozycje jako otwarte także dla przyszłych własnych badań socjolingwistycznych. Podjąłem je w ośrodku sosnowieckim, w którym wcześniej pod kierunkiem Władysława Lubasia badania te były prowadzone z dużym rozmachem, czego plonem jest wydanie 6 tomów Socjolingwistyki, 2 tomóW tekstów mówionych i kilku indywidualnych książek. Polemiczny stosunek do tych bądź innych poglądów i koncepcji w niczym nie podważa nader pozytywnej oceny tych badań.

1

Na mieszanie się różnych odmian polszczyzny zwanych stylami zwracają trafnie uwagę autorzy Stylistyki polskiej..., por. np.: „Odmian stylowych języka f...j nie należy pojmować jako zamkniętych, izolowanych systemów. Współistniejąc w obrębie jednego języka silnie na siebie oddziałują, wzajemnie się przenikają i mieszają. Jeżeli mimo to jednak można mówić o ich odrębności to dlatego, żę stanowią one społecznie uświadamiane z e s p o ł y środków językowych.” (s, 231),