img007 (67)

społecznego,^{1 2 3} o tyle w przypadku lokalnego obywatelstwa społecznego jest ona słabiej rozpoznana. Oprócz, ograniczonych możliwości dokonywania transferów ze środków własnych gminy, tj. udzielania niektórych świadczeń (pomoc finansowa uczniom, „gminne becikowe”, zasiłki własne celowe), gros działań dotyczy organizowania i dostarczania usług społecznych. Jako teoretyczny punkt odniesienia w analizie związków między sposobami dostarczania usług a nierównościami służyć mogą dwa stanowiska.

Z jednej strony jest nią koncepcja T. Marshalla, w której podkreśla się społecznie integrującą (tj. egalitaryzującą w zakresie obywatelskiego statusu) rolę powszechnych, uniwersalnych, stosunkowo wysokiej jakości usług publicznych. Według interpretacji M. Powella, ten Marshallowski ideał opisuje sytuację ze „złotego trzydziestolecia", to jest funkcjonowania silnie klasowego społeczeństwa i dobrze rozwiniętej sfery usług publicznych. M. Powell obrazuje to ówczesną sytuacją, w której przedsiębiorca, urzędnik i robotnik spotykali się w poczekalni u tego samego publicznego lekarza, a wolny dzień spędzali na rodzinnym pikniku w tym samym publicznym parku.

Drugie, polemiczne wobec Marshalla stanowisko zajmuje A. Giddens, który podkreśla, że „prawa opieki społecznej są osią podziałów klasowych i różnych konfliktów strukturalnych, a nie ich rozwiązaniem czy stłumieniem”. Podobnie G. Esping-Andersen pokazuje, jak wetfare State pełniąc funkcje systemu stratyfikacji społecznej, może wytwarzać np. dwa niestykające się światy usług społecznych - np. niskiej jakości i trudno dostępnych usług publicznych, które mają charakter „socjalny” i komercyjnych usług „dla bogatych”.

Ze względu na ilościowy charakter prezentowanych badań, próba uchwycenia realizacji Marshallowskiego ideału w gminnej polityce społecznej polega na analizie relatywnej skali gminnych usług opartych na formule uniwersalistycznej. Z punktu widzenia refleksji nad egalitaryzującymi lub stratyfikującymi funkcjami polityki społecznej, kluczowe jest pytanie o to w jakich gminach, pod względem sytuacji społeczno-gospodarczej prowadzone są działania tworzące takie „inkluzyjne obywatelstwo społeczne”?

3. Próba zastosowania danych urzędowych do analizy lokalnego

obywatelstwa społecznego - o metodologii badania

Celem prezentowanych badań jest próba analizy skali i form zróżnicowania oraz uwarunkowań obywatelstwa społecznego w polskich gminach. Operacjonalizacja obywatelstwa społecznego opiera się w niniejszych badaniach na założeniu, że ogółem o skali i potencjalnych sposobach realizowania uprawnień, które przysługują mieszkańcom gminy informują wydatki z budżetu gminy na określone działania (odniesione do liczby mieszkańców). Obywatelstwo społeczne mieszkańców gminy jest, wedle tych założeń, tym pełniejsze im większy jest wysiłek⁴ lokalnej polityki społecznej w danej sferze więcej badanych działań gmina prowadzi i im przeznacza na nie wyższe, w odniesieniu do liczby mieszkańców, nakłady. Zakres badanych działań obejmuje w niniejszych badaniach obszary: edukacji i kultury, zdrowia publicznego i pomocy społecznej, a nie mieszczą się w nim inne potencjalnie także tworzące lokalne obywatelstwo społeczne sfery, np. mieszkalnictwa i usług komunalnych.

Przyjęcie przede wszystkim finansowych wskaźników gminnego obywatelstwa społecznego było wynikiem, po pierwsze, chęci uzyskania porównywalnych danych ilościowych dla dużej liczby gmin polskich. Po drugie, i co ważniejsze, decyzja o analizie gminnych wydatków zamiast np. skali oferowanych usług jest próbą powiązania tego wskaźnika z politycznymi decyzjami dotyczącymi podziału środków w budżecie. Lokalne obywatelstwo społeczne, jak starałam się to ukazać, traktuję jako fenomen polityczny, wynikający z politycznych decyzji (w tym - rn.in. rady gminy, co do podziału dostępnych środków). Z tego też powodu zakres analizowanych przeze mnie, dostępnych obywatelom świadczeń i usług, ograniczony jest do zadań własnych gminy oraz działań, w których gmina może dobrowolnie dofinansowywać usługi (np. zakładu opieki zdrowotnej). Operacyjnie, na lokalne obywatelstwo społeczne składają się więc np.

7

1

Np. G. Esping-Andersen, Trzy światy... op. cii., czy prognmi badań nad obywatelstwem

2

społecznym na poziomic krajów: Social Citizenship Indicator Program, prowadzony od

3

2008 r. przez W. Korprcgo i J. Palmę na Uniwersytecie Sztokholmskim.

4

“⁶ R. Szarfcnbcrg, Krytyka i afirmacja.... op. cit, s. 81.