img008 (103)

zachowania się. Behawioryści zakładali istnienie fundamentalnej zależności między aktualnie działającymi bodźcami a wywołanymi przez nie reakcjami, zawartej w schemacie: S — R. Współczesna psychologia uwzględnia ten rodzaj związków zachodzących między empirycznymi faktami, którymi są zaobserwowane reakcje oraz wywołujące je bodźce. Nie wystarcza to jednak do określenia mechanizmów ludzkiego działania, gdyż, jak podkreśla Janusz Reykowski, psychologia, „[...] podobnie jak inne nauki, musi [...] przechodzić od tego, co obserwowalne (sytuacja, zachowanie się), do tego, co w obserwacji nie jest dane, do ogólnych prawidłowości funkcjonowania aparatu poznającego i regulującego zachowanie się człowieka, do wykrywania prawidłowości życia psychicznego.”^{1 2 3 4}

Naukowe poznanie zachowania się wymaga uwzględnienia jego zależności od środowiska. Dlatego T. Tomaszewski, S. L. Rubinsztejn, J. Piaget i inni autorzy określają psychologię jako jedną z nauk zajmujących się regulacją wzajemnych stosunków organizmów żywych z ich otoczeniem biologicznym i społecznym. Zachowanie się spełnia funkcję przystosowawczą, umożliwiając skuteczniejsze współdziałanie organizmu ze środowiskiem. Ze względu na szczególną rolę środowiska społecznego badania psychologiczne powinny zmierzać do bliższego określenia jego wpływu na zachowanie się i ustalenia jego przystosowawczej funkcji w regulacji wzajemnych stosunków zachodzących między nim a środowiskiem.

We współczesnej psychologii przejawia się tendencja do przyjęcia obiektywnego sposobu rozumienia psychiki oraz uczynienia różnych form ludzkiego działania zasadniczym przedmiotem badań psychologicznych. Jak zaznacza A. Lewicki, „centralnym punktem badań psychologicznych stają się dziś nie procesy psychiczne jako zjawiska dane z introspekcji, ale zachowanie się, z którego dopiero wysnuwa się pośrednio wnioski o życiu psychicznym”.? T. Tomaszewski twierdzi, że „psychologia zaczyna przebudowywać się, zmieniać swoją zasadniczą strukturę, nie tracąc nic z dotychczasowych zdobyczy, ale włączając je w inny system. To, co nas naprawdę interesuje, to ludzkie życie i ludzkie działanie. Różne procesy,

\

, zachodzące u człowieka, świadome i nieuświadamiane, automatyczne, interesują nas ze względu na ich znaczenie dla naszego życia i działalności. Inne pytania dotyczące tych procesów są pytaniami pomocniczymi.”⁵ Również w wydartym ostatnio podręczniku psychologii T. Tomaszewski wyraża pogląd, że „najogólniej mówiąc, podstawowym przedmiotem

psychologii jest człowiek i jego zachowanie się”.)⁵ Autor zaznacza przy tym, /c „[...] psychologia współczesna jako naukaa>-ćzlowieku wyróżnia się tym, że jej właściwym przedmiotem staje się coraz wyraźniej zachowanie się najwyżej zorganizowane, jakim jest zachowanie się celowe, ukierunkowane nu osiągnięcie określonego stanu końcowego, które jest jego wynikiem. Tę lormę zachowania się nazywamy w języku polskim czynnością, a jeśli chcemy podkreślić, że czynności człowieka mają swój przedmiot, na który są skierowane i który pod ich wpływem podlega zmianom, mówimy o działaniu lub o czynnościach przedmiotowych”.⁶ i

Przyjęcie ludzkiego zachowania się za główny przedmiot badań psychologicznych uzasadnione jest następującymi względami. Badanie zachowania się dotyczy konkretnych faktów, które mogą być obserwowane, rejestrowane, mierzone przez większą liczbę obserwatorów. Ten obiektywizm jest ważnym walorem badań dotyczących zachowania się, które pod lym względem przewyższają badania prowadzone w oparciu na założeniach psychologii introspekcyjnej i psychoanalizy. Badając zachowanie dowiadujemy się, jak człowiek przyswaja wiedzę, pracuje, jakie nawiązuje kontakty społeczne, jak spędza wolny czas, co wpływa dodatnio lub ujemnie na przebieg wykonywanych przezeń czynności, jak można je usprawniać, ulepszać oraz usuwać napotykane przy tym trudności i błędy.

Z. uznania zachowania się za pierwszoplanowy przedmiot badań psychologicznych wynikają określone konsekwencje metodologiczne. Jeśli przyjmiemy, że przedmiotem badań psychologicznych jest zachowanie się, lo główną metodę jego bezpośredniego poznania stanowi obserwacja. ( licąc zachowanie się poznać, trzeba je przede wszystkim obserwować, by w ten sposób zebrać materiał empirycznych faktów, mogących stanowić podłoże do ich analizy i interpretacji. \

Wielu autorów uważa obserwację za zasadniczą metodę badań psychologicznych i pedagogicznych: Jak zaznacza Lidia Wołoszynowa, „obserwacja jest w psychologii podstawową metodą poznawania zjawisk, procesów i właściwości psychicznych dzieci i młodzieży w każdym ich wieku, a w pedagogice podstawową metodą poznawąnia uczniów przez nauczyciela, wychowanków — przez wychowawcę”.⁶/

15

1

J. Reykowski: Metodologiczne problemy psychologii współczesnej. Warszawa 1964.

2

PWN, s. 85.

3

* A. Lewicki: Procesy poznawcze i orientacja w otoczeniu, jw., s. 9.

4

^J T. Tomaszewski: Wstęp do psychologii, jw.. s. 107.

5

   T. Tomaszewski: Wstęp. W: Psychologia. Pod red. T. Tomaszewskiego. Warszawa 1975, PWN, s. 8.

6

   Tamże. s. 9.

^J L. Wotoszynowa: O niektórych metodach poznawania dziecka szkolnego, ze szczególnym uwzględnieniem metody obserwacji. „Materiały do nauczania psychologii”. Pod red. I . Wołoszynowej. S. III, t. 1. Wyd. 2, jw., s. 325.