img023 (78)

„Siedzi mały Grześ w sadzie pod czereśnią.

Czemu się tak smuci płowowłosy Grzesio?

Niebo takie czyste i sad pachnie bzami.

To nie rosa błyszczy, lecz oczy lśnią łzami” ⁶.

W wierszu Janczarskiego zwraca uwagę posługiwanie się przez autora zdaniami prostymi. Znamienne przy tym wydaje się też dążenie do pogodzenia działów wersowych z cezurą składniową. Zdanie zamknięte zostaje w dwuwierszu, który staje'się w tym przypadku jednostką sensu, co ułatwia znacznie percepcję tekstu, a ponadto podnosi rytmiczność wypowiedzi. Odbiorca dziecięcy uwzględniony został również w rodzaju wyzyskanych przez autora epitetów: gród piękny, zamek wielki, gospodyni bardzo sroga, Kopciuszek ubogi i szary, noc ciemnia, ■ piękna Marysieńka itp. W wymienionych przykładach zwraca uwagę stereotypo-wość tych określeń przypominająca specyficzny kod epitetów bajki ludowej. Odnoszą się one bowiem, podobnie jak w folklorze, do typowych wyglądów przedmiotów, łatwych do zaobserwowania zewnętrznych cech postaci. Z określonymi rzeczownikami tworzą często trwałe połączenia frazeologiczne o charakterze formulicznym'- wielki zamek, ciemna noc, biedny Kopciuszek itp. Do właściwości mowy dziecka zdaje się nawiązywać stosunkowo duża liczba deminutiwów. Należą do nich imiona bohaterów, najczęściej używane w formie zdrobniałej: Marysieńka, Grześ, a także nazwy przedmiotów i postaci: okienko, miseczka, nóżka, szkiełko, drożyna, słoneczko, matusia, chłopczyna.

Z zabiegami o charakterze adaptacyjnym, mającymi na celu zastąpienie zjawisk i przedmiotów nie znanych przez znane i bliskie dziecku, wiąże się specyficzne „zmniejszenie” przestrzeni bajkowej. Dzieje się to niezależnie od posługiwania się przez autora typowo baśniowymi formułami przestrzennymi: Grześ wędruje wprawdzie „za góry, za morza”, ale topografia tego obszaru nie wykracza poza opis terenu przemierzonego przez Janka wędrowniczka z utworu Konopnickiej. Przedmioty tę przestrzeń wypełniające mieszczą się bowiem w obrębie wsi i w najbliższym jej otoczeniu — młyn, kuźnia i warsztat szewski, a także najbardziej oddalony (oczywiście na miarę dziecka), tajemniczy i niebezpieczny las, stanowiący zarazem cel wędrówki. Wprowadzenie do baśni bohatera dziecięcego ma również konsekwencje w sposobie zakończenia fabuły. Autor nie „przenosi” tu mechanicznie na małego chłopca marzeń i tęsknot dorosłego człowieka, których symbolem jest w baśni wspaniały mariaż z królewną i „połową królestwa” umożliwiający spokojne i dostatnie życie. Mały Grześ nie może oczywiście otrzymać ręki księżniczki, siaduje natomiast chętnie pod czereśnią i wspomina swe niezwykłe przygody.

W efekcie wspomnianych przekształceń świat prezentowany w tego typu utworach, niezależnie od istnienia w nim typowo baśniowych konfliktów, staje się światem bliskim, bezpiecznym i zrozumiałym dla dziecięcego odbiorcy. Uprawianą przez Janczarskego baśń wierszowaną będącą w istocie wydłużoną i spointowaną wyrazistym zakończeniem bajeczką można zatem potraktować jako ogniwo przejściowe między omawianymi w poprzednim rozdziale „substraktami baśniowymi w miniaturowej formie” a rozwiniętą postacią baśni poetyckiej czerpiącej wzory z różnych rejonów literatury.

Ukształtowanie się najbardziej atrakcyjnych i artystycznie wartościowych wzorów baśni poetyckiej wiąże S. Wortman z literaturą romantyzmu rosyjskiego h W tym właśnie okresie powstawały baśnie A. Puszkina

45