img045 (55)

wykazuje oznak niezadowolenia kiedy się oddalają. Jaklewiez (1993,1994) podkreśla, iż zachowania te są charakterystyczne dla wczesnej postaci autyzmu (przed 12. miesiącem życia). Niemowlę nie dąży do kontaktu z matką, ale także czasami aktywnie się przed nim broni (np. głośno płacze, kiedy jest brane na ręce) lub jest całkowicie obojętne. U dzieci z późnym rozwojem autyzmu (po 12. miesiącu życia), dopiero po ukończeniu roku występuje unikanie i wycofywanie się z kontaktów społecznych, zarówno z matką jak i z innymi osobami z otoczenia (Jaklewiez, 1993,1994).

Między 3. a 5. rokiem życia (Jaklewiez, 1993, Frith, 1996a) izolacja dziecka autystycznego jest szczególnie widoczna, stając się głównym źródłem stresu rodzicielskiego. „Ono jest najszczęśliwsze kiedy jest samo”, „on zawsze, patrzy przez ludzi”, „ona nigdy nawet nie zerknęła na swoją nowo narodzoną siostrę”, są to typowe spostrzeżenia rodziców. Dziecko autystyczne nie rozszerza zakresu doświadczeń i umiejętności społecznych w kontaktach z rówieśnikami, co jest najważniejszym zadaniem rozwojowym pomiędzy 3. a 5. rokiem życia. Kiedy w relacjach z dorosłymi z czasem następuje pewien wzrost umiejętności społecznych, to rówieśnicy są najczęściej nadal ignorowani. Garfin i Lord (1986, za: Pisula, 1993) za jedną z przyczyn ubogich kontaktów dzieci autystycznych z rówieśnikami uważają ograniczone umiejętności zabawy. U dzieci prawidłowo funkcjonujących zabawa rozwija się od prostych zabaw w samotności, poprzez zabawy równoległe do zabaw symbolicznych, w których uczestniczą inne dzieci. Dzieci autystyczne bawdąsię w samotności, prezentując nieprawidłowy wzorzec zabawy. Postukują przedmiotami, wprawiając je w ruch wirowy lub wykładają do ust. Mogą bawić się stereotypowo wmontowując lub wymontowałjąc jakiś mechaniczny element przedmiotu. W zabawie nie wykorzystują lalek, czy pluszowych misiów, wybierając obiekty mechaniczne. Dodatkowo możliwość nawiązania kontaktu z rówieśnikami przez dzieci autystyczne jest ograniczona ich małymi zdolnościami w zakresie naśladowania.

Często umiejętności zabawy są bardzo wyraźnym czynnikiem różnicującym autyzm od upośledzenia umysłowego. Dzieci upośledzone umysłowo wykazują większe dążenie do kontaktu i zabawy z innymi dziećmi, niż dzieci autystyczne. Ungerer i Sigman (1981, za Pisula: 1993), badając grupę dzieci autystycznych w wdeku przedszkolnym na poziomie wieku umysłowego 2 lata i 8 miesięcy, ■odnotowali, że chociaż dzieci te były zdolne do złożonych form zabawy, nie podejmowały tych form aktywności.

Uta Frith (1996a) podaje w wątpliwość powszechną opinię, że dzieci autystyczne unikają kontaktu z innymi ludźmi. Uważa, że dzieci te raczej nie posiadają umiejętności nawiązania pełnego kontaktu lub nawiązują go w sposób nietypowy.

Jako przykład przytacza eksperymenty Hermelin i 0’Connor (Frith, 1996a). W pierwszym z nich, dorosły i dziecko autystyczne przebywali w pustym pokoju przez dziewięć minut. Przez pierwsze trzy minuty dorosły w delikatny sposób próbował naw iązać kontakt z dzieckiem poprzez nakłanianie go do zabawy. Przez ostatnie trzy minuty⁷ dorosły⁷ prosił werbalnie dziecko o wykonanie pewnych czynności i o udzielenie odpowiedzi. Zauważono, iż tylko w ty m okresie, kiedy podjęto komunikację werbalną, dzieci autystyczne zachowywały się inaczej niż dzieci upośledzone, o tym samym poziomie rozwoju umysłowego. W pierwszym etapie interakcji nie odnotowano oznak unikania osoby dorosłej. W innym eksperymencie Hermelin i 0’Connor oceniały dystans fizyczny dzielący dziecko autystyczne od różnorodnych obiektów⁷ umieszczonych w⁷ dużym pomieszczeniu. Znajdowały się tam: pudełka, obracająca się platforma, koc, a także kobieta, lalka oraz magnetofon, który odtwarzał spokojny głos dorosłego człowieka. Badacze założyli, że jeżeli prawdą jest., że autystyczne dzieci aktywnie unikają kontaktu z ludźmi, to powinny one także unikać innego rodzaju stymulacji społecznej. Okazało się, iż dzieci autystyczne, podobnie jak nieautystyczne, spędzały w ięcej czasu w pobliżu realnej osoby, choć nie naw iązały z nią pełnego kontaktu.

Również Howlin i Rutter (1991, za: Pisula, 1993), twierdząc, że wiele dzieci autystycznych toleruje bliskość fizyczną innych osób, podobnie jak dzieci w normie. Uważają, że stwierdzeniu mówiącemu o unikaniu kontaktu z innymi ludźmi przypisano nadmierne znaczenie, uznając, że zachowanie to jest typowe dla wszystkich dzieci autystycznych. Ponieważ dzieci z autyzmem stanowią grupę bardzo zróżnicowaną, to również różnice są widoczne w sferze interakcji społecznych.

Wing i Gould (1979, za: Frith, 1996) podjęty się stworzenia typologii osób autystycznych, uwzględniając przede wszystkim zróżnicowanie w zakresie kontaktów społecznych. Opisały one trzy grupy osób autystycznych. Pierwszą i najliczniejszą (61%) tworzą osoby autystyczne aktywnie unikające kontaktów społecznych, nie mające potrzeb społecznych, powściągliwe (aloof). Druga grupa składa się z osób biernych (passive\ które akceptują w sposób biemy społeczne kontakty, ale ich nie nawiązują spontanicznie. W trzeciej grupie, aktywnych, ale specyficznych (active-but-odd), występują dziwaczne formy uczestniczenia w kontaktach społecznych, w których nie są zaspakajane oczekiwania i potrzeby partnera. Dzieci mogą np, wielokrotnie zadawać to samo pytanie lub wygłaszać długie monologi. Prizant i Schuler (1987, za: Pisula, 1995) scharakteryzowali osoby autystyczne w tych trzech grupach w następujący sposób:

53