img049 (38)

specjalnych umiejętności. Dawniej określano je mianem „intuicji psychologicznej”, uważając, że jest to wrodzona zdolność szybkiego i poprawnego poznania ludzi. Obecnie używamy raczej określenia: spostrzegawczość łub wrażliwość kliniczna. Właściwość ta polega na umiejętności dostrzegania szczególnie ważnych symptomów, na które mało wprawny obserwator nie zwraca uwagi. Wrażliwość kliniczna jest potrzebna nie tylko klinicyście badającemu pacjentów, lecz przydaje się także w pracy wychowawczej, gdzie poznanie wychowanka dokonuje się nieraz na podstawie obserwacji różnych drobnych symptomów występujących w jego zachowaniu się. Nauczyciel lub wychowawca potrafi określić stan psychiczny ucznia, przeżywane przezeń konflikty, jego stosunek do określonych spraw, opierając się na zaobserwowanym u niego przelotnym uśmiechu, drobnej zmianie tonu głosu, nieznacznym zaczerwienieniu się, drżeniu rąk lub innych objawach, których nie zauważa niedoświadczony obserwator. Wyrobieniu wrażliwości klinicznej sprzyja posiadanie właściwej wiedzy psychologicznej, bogate doświadczenia zdobyte w trakcie pracy wychowawczej, częste posługiwanie się metodą obserwacji klinicznej i konfrontowanie osiągniętych tym sposobem rezultatów ze znajomością indywidualnych cech psychicznych obserwowanego dziecka, opartą na informacjach uzyskanych za pomocą innych metod.

9. Obserwacje zachowania się a szacowanie

Obserwacja spontanicznego zachowania się umożliwia przeprowadzenie jego analizy jakościowej przy wykorzystaniu słownego opisu zarejestrowanego w dzienniku obserwacyjnym lub arkuszu spostrzeżeń. Powyższy sposób obserwacji nie pozwala na dokonanie jego pomiarów niezbędnych zarówno w badaniach naukowych, jak też znajdujących zastosowanie w różnych formach poradnictwa psychęlogicznego dla dzieci i młodzieży.

Do pomiaru zachowania się opartego na jego obserwacji służą skale ocen określane również mianem skal szacunkowych. Umożliwiają one przeprowadzanie szacowania lub skalowania zachowania się oraz dokonywanie jego pomiarów.

W literaturze naukowej spotykamy się z wieloma sposobami podziału skal ocen. Uwzględniając ich konstrukcję Teresa Skrzywan wyróżniła numeryczne, przymiotnikowe i nazwiskowe skale ocen oraz skale próbek zachowania się. Poniżej podajemy przykłady tego rodzaju skal.¹

Skale numeryczne zawierają szereg liczbowo ujętych stopni służących do określenia nasilenia lub poziomu rozwoju danej cechy. Oto przykład instrukcji oraz skali służącej do oceny pamięci.

„Określ przez zaznaczenie właściwego miejsca na skali, jaką pamięć posiada obserwowane dziecko (lepszej pamięci odpowiada większa liczba punktów; tak więc kreska przy 1 oznacza, że dziecko ma bardzo słabą pamięć, przy 4 — przeciętną, przy 7 — bardzo dobrą)”.

1    2    3    4    5    6    7

bardzo zdyscyplinowany

7 — Obserwacje psychologiczne dzieci i młodzieży 97

1

T. Skrzywan: Skale ocen jako narzędzie pomiaru osobowości. „Psychologia Wychowawcza” 1964 nr 2.

Innym przykładem skali numerycznej jest skala służąca do pomiaru stopnia zdyscyplinowania przejawianego przez danego ucznia.

zupełnie

niezdyscypli

nowany

Liczba przyjętych stopni na skali może być różna. Najczęściej są używane skale pięcio- i siedmiostopniowe, choć istnieją również skale zawierające większą lub mniejszą ilość stopni. Przy konstruowaniu skali przyjmuje się zazwyczaj ich nieparzystą liczbę, gdyż określenie szacowanej cechy jest wtedy łatwiejsze niż przy stosowaniu skal zawierających parzystą liczbę stopni.

Sposób konstrukcji skali zależy od szacowanej cechy oraz wprawy szacującego w posługiwaniu się skalami ocen. Zdaniem wielu autorów najwyższą rzetelność szacowania uzyskuje się stosując skale siedmiostopniowe. Jeżeli jednak szacujący posiada małą wprawę w tej czynności lub nie wykazuje należytego starania o dokonywanie precyzyjnych ocen, lepsze rezultaty osiągamy posługując się skalą o mniejszej liczbie stopni. Skale dziewięciostopniowe lub zawierające nawet więcej stopni stosujemy natomiast wtedy, gdy szacowana cecha jest znacznie zróżnicowana, zaś oceniający należycie opanował technikę szacowania.

W skalach przymiotnikowych nasilenie szacowanej cechy określają odpowiednie przymiotniki (np. „bardzo duża”, „duża”, „powyżej przeciętnej”, „przeciętna”, „poniżej przeciętnej”, „słaba”, „mała”, „niska”). Skalę przymiotnikową można zastosować w odniesieniu do ogólnej sprawności umysłowej dziecka lub określonych zdolności.