42 (299)

42 Jerzy Bartmiński

swój wyraz. F. Miko (1970, 1972) określił je mianem „kategorii wyrazu” (v£razove kategórie), poddał je systematycznej analizie i pokusił się o zestawienie ich inwentarza. Przyporządkował im też typowe wykładniki tekstowe (indykatory). Inni autorzy używają terminów: „kategoria stylistyczna” (Skubalanka 1977, s. 199) i „cecha stylowa” (Fleischer 1975, Gajda 1978). Zasady stylistyczne (pozostaję przy tym najprostszym określeniu), a także pozostałe, wyższe hierarchicznie wartości, są podstawą działania norm stylistycznych rządzących budowaniem tekstu z materiału językowego. Dodajmy, że na równi z normami pozytywnymi, a nawet bodaj czy nie bardziej, liczą się normy negatywne, zakazy użycia pewnych form i grup leksyki w określonych stylach (np. dialogi i wyrazy emocjonalne w rozprawie naukowej)¹⁰. Style języka różnią się nie tylko w sferze wartości, taiki-ch jak punkt widzenia i intencjonalność, lecz także ze względu, na jakość i sposób powiązania z sobą przyjętych zasad stylistycznych, które mogą pojawiać się w różnych kombinacjach, a nawet zmieniać się w przebiegu jednego tekstu (co nie narusza jeszcze jego tożsamości stylowej, gwarantowanej na wyższym poziomie). Od języka i od epoki zależy to, jakie to są kategorie i jakie zespoły tworzą w poszczególnych stylach językowych ⁿ.

10. Podsumujmy dotychczasowe wywody.’ Styl jest znakiem. Komunikuje pewien system „wartości” za pomocą elementów języka. „Wartości” te obejmują:

1)    założenia dotyczące sposobu istnienia świata i typu racjonalności porozumiewających się osób (Racj);

2)    punkt widzenia rzeczywistości i pochodny od niego obraz (model) świata (PW); .

3)    intencje komunikacyjne nadawcy wobec odbiorcy (Int);

4)    przyjęte zasady stylistyczne (ZS).

^u Pojęcie normy stylistycznej pojawia się* u tych badaczy, którzy odrzucają rozumienie stylu jako dewiacji (por. Mayenowa 1974, s. 345). Przeciw pojęciu normy stylistycznej wypowiedział się Wilkoń (1977, s. 118).

^u Miko (1970, s. 85 n., 1972, s. 20) oparł na nich swoją typologię stylów językowych. Cztery podstawowe (jego zdaniem) style języka: potoczny (hovorovy), artystyczny (umeleck^), urzędowy (rokovaci, administratlyny) i naukowy (vedeck£) charakteryzują się odpowiednimi kombinacjami kategorii stylistycznych i dalej takie wewnętrznym zhierarchizowaniem tych kategorii. Podstawowe kategorie to: instrumentalność (ins.tr.), subiekty-