img052 (49)

umysłu. W innym badaniu dzieciom pokazywano historyjki, których rozumienie wymagało odróżnienia rzeczywistości od reprezentacji umysłowej. Oto przykład jednej z historyjek: „Tb jest Sani. On lubi herbatniki. Jest głodny, więc jego mama daje mu herbatnika. To jest Kate. Ona jest głodna, ale jest całkowicie sama. Ona myśli o herbatniku”. Następnie zadano kilka pytań:

1)    Kto mógł zjeść herbatnika?

2)    Które dziecko mogło go dotknąć?

3)    Które dziecko dostało herbatnika?

Prawidłowej odpowiedzi udzieliło 79% dzieci w normie intelektualnej, 69% dzieci upośledzonych umysłowo i tylko 23,5% dzieci autystycznych, których średni poziom inteligencji był wyższy niż w pozostałych grupach (wiek inteligencji niewerbalnej wynosił 8,48, a werbalnej 6,91). Podobny wzór wyników był uzyskiwany wielokrotnie w innych eksperymentach (Leslie, Frith, 1988; Pemer, 1989; Baron-Cohen, 1986, 1989, 1991; Reed, Petersen 1990; za: Baron-Cohen, 1992a), co sugeruje stałość tego deficytu w grupie z autyzmem. Również porównanie dzieci autystycznych z dziećmi z upośledzeniem o nieznanej etiologii, z zaburzeniami mowy, głuchotą i zaburzeniami emocjonalnymi wykazały, że deficyt w teorii umysłu” jest specyficzny dla autyzmu. Dodatkowe badania wskazują, że dzieci autystyczne dość dobrze wypadały w innych obszarach społecznego poznania, takich jak: wzrokowe rozpoznawanie siebie, rówieśników, odróżnianie siebie od innych, świadomość „trwania” i ciągłościosoby, rozumienia, że ludzie istniejąteż wtedy, gdy znikająz pola widzenia, odróżnianie przedmiotów ożywionych od nieożywionych. Co ważniejsze, dzieci autystyczne również dobrze wypadały w testach dotyczących oceny co widzi inna osoba (Baron-Cohen, 1989, 1991, za: Baro-Cohen, 1992a).

We wszystkich testach dotyczących teorii umysłu (Baron-Cohen, 1992a) pewna podgrupa dzieci autystycznych konsekwentnie dobrze w nich wypadała. Dotyczy to około 30% dzieci autystycznych o wieku inteligencji werbalnej i niewerbalnej powyżej 4. roku życia. A więc „teoria umysłu” nie może być zaburzona u wszystkich dzieci autystycznych. Jedna z postawionych hipotez mówi, że może istnieć opóźnienie w rozwoju „teorii umysłu” w' autyzmie, ale poważne opóźnienie pojawia się tylko u niektórych dzieci. Pewne dowody świadczące

0    słuszności tej hipotezy pochodzą z badań nad dziećmi autystycznymi, które pomyślnie przeszły test w którym należało dokonać atrybucji przekonania I stopnia (Sally myśli X), a którym nie powiodło się w bardziej skomplikowanych testach dotyczących „teorii umysłu”, a polegających na dokonywaniu atrybucji przekonania II stopnia (Mary myśli, że John myśli x). Atrybucji przekonania

1    stopnia łatwo dokonują 4-letnie dzieci prawidłowo rozwijające się, natomiast atrybucję przekonań II stopnia można spotkać u 6-latków (Pemer, Wimmer, 1985, za: Baron-Cohen, 1992a). Badania sugerują, że mniejszość dzieci autystycznych

siąga poziom 4 lat w rozwoju „teorii umysłu” i prawie nigdy nie osiąga poziomu lat w rozwoju tej umiejętności.

Nie odnotowuje się prawie przypadków, aby rozwój dziecka auty stycznego 4 całkowicie normalny do wieku 3,4 lat. Społeczne i komunikacyjne zaburzenia W autyzmie zaczynają się przez 36. miesiącem życia. Normalnie rozwijające się Toczne i dwuletnie dziecko również nie radzi sobie z atrybucją przekonań I stopnia, a pomimo to nie wykazuje społecznych i komunikacyjnych zaburzeń spotykanych w autyzmie. Baron-Cohen (1992a, 1992b) twierdzi, iż początek zaburzeń _; W rozwoju „teorii umysłu⁵ ma już miejsce w niemowlęctwie i przejawia się brakiem zdolności do rozumienia stanu uwagi innej osoby. Zdolność ta rozwija się bardzo wcześnie i jest już wyraźnie widoczna pomiędzy 9. a 14. miesiącem życia i manifestuje się u małych dzieci poprzez przejawianie i zrozumienie zachowań związanych ze „współuczestniczącą uwagą” (por. Bruner, 1983). Do zachowań takich należą: dawanie i pokazywanie obiektów, wskazywanie (point i fig), kontrolowanie wzrokowe tego, na co patrzą inni. Te oraz inne fakty rozwojowe stały się podstawą do opracowania testu CHAT (Kwestionariusz Autyzmu w Okresie Poniemowlęcym), który umożliwia diagnozę autyzmu już w 18. miesiącu życia (test i jego założenia teoretyczne opisane zostały w Aneksie).

Baron-Cohen i jego zespół (1992a, 1992b, 1995) podkreślają, iż u dzieci autystycznych bardzo charakterystyczne są deficyty w obserwowaniu spojrzeń innej osoby (gazę monitoring). U prawidłowo rozwijających się niemowląt obserwowanie spojrzeń innych pojawia się około 3. miesiąca życia i ma podstawowe znaczenie dla dzielenia przez dziecko z osobą dorosłą wspólnego pola uwagi, a następnie — wspólnego działania (Scaife, Bruner, 1975). Dzięki tej umiejętności dziecko uzyskuje informacje o przeżyciach drugiej osoby poprzez odkrycie, że druga osoba coś spostrzega. Skuteczny proces wymiany informacji jest realizowany na podstawie dzielenia z kimś pola uwagi, które jest również pomocą w sytuacji, kiedy dziecko spotyka się z nowymi, nieznanymi lub wieloznacznymi sytuacjami (por. Gałkowski, 1998). Za mechanizm obserwowania kierunku spojrzeń innych osób, który jest podstawą umiejętności dzielenia się wspólnym polem uwagi, odpowiadają następujące obszaiy w mózgu: bruzda skroniowa górna oraz jądro migdałowce (Shugar, 1995). Już na początku lat osiemdziesiątych badacze określili obszary w mózgu człowieka, w których rejestrowane są zmiany podczas kontaktów wzrokowych z innymi osobami. Były to okolice skroniowe, których uszkodzenie powoduje obniżony poziom funkcjonowania w zakresie zachowań społecznych (Gałkowski, 1998).

Zespół Barona-Cohena uważa, iż zaburzenie, jakim jest autyzm, jego osiowe objawy są spowodowane biologicznie uwarunkowanym deficytem poznawczym. Deficyt ten przejawia się brakiem rozwoju lub zaburzonym rozwojem „teorii umysłu\ jest względnie stały w grupie z autyzmem i stosunkowo niezależny od

67