img083 (21)

Trzeba jednak pamiętać, że pełna dojrzałość oznacza nie tylko spełnia nie wymagań społecznych, ale także ich akceptację i zrozumienie. Wa/ nym czynnikiem socjalizacji jest więc także oddziaływanie nu moralną świadomość dziecka-rozwijanie jego wiedzy w ty iii zakresie, wyjaśnianie stawianych wymagań, uświadamianie istoty i pochn dzenia norm oraz skutków ich naruszania, wyrabianie zdolności do mu ralnej refleksji przez wskazywanie problemów i pobudzanie dyskusji nad ich rozstrzygnięciami itd. Tego rodzaju oddziaływania, w formie dostoso wanej do możliwości poznawczych dziecka, powinny już od wieku przed szkolnego towarzyszyć karom i nagrodom wzmacniającym pożądane za chowanie i stopniowo zastępować te środki. Niedostatki wychowania w tym względzie i nadużywanie zewnętrznych wzmocnień (zwłaszcza zbył częste i surowe karanie) stanowią niewątpliwą przyczynę częstych braków w rozwoju społecznym polegających na tym, że człowiek nie osiąga stadium autonomii moralnej, ale pozostaje na etapie heteronomii.

6.4. Podsumowanie

Przedstawione w tym rozdziale zmiany rozwojowe dotyczą percepcji społecznej (sposobu spostrzegania innych ludzi), form kontaktów dziecka z innymi ludźmi, zwłaszcza rówieśnikami, oraz tego, jak dostosowuje się ono do wymagań społecznych przekazywanych mu w toku socjalizacji.

•    W miarę rozwoju percepcji społecznej wytwarzane przez dzieci obrazy umysłowe innych ludzi stają się coraz bogatsze (z czasem obejmując także wewnętrzne uwarunkowania ich zachowań), coraz lepiej zintegrowane i bardziej obiektywne.

•    Podstawowe znaczenie dla tych zmian ma powstawanie i doskonalenie się zdolności do decentracji interpersonalnej, która stanowi przeciwieństwo egocentryzmu i oznacza umiejętność przyjmowania punktu widzenia drugiej osoby.

•    W toku rozwoju kontaktów z rówieśnikami dzieci przechodzą od prostych form interakcji, takich jak wzajemne obserwowanie się, naśladowanie czy zachowania ekspresywne, do współdziałania, coraz lepiej organizowanego i coraz bardziej samodzielnego (obywającego się bez ingerencji dorosłych); stają się też zdolne do kierowania działaniem innych i czynności prospołecznych.

•    W procesie socjalizacji dzieci uczą się najpierw respektowania nakazów i zakazów, potem zaś - wraz z postępem w zakresie rozwoju poznawczego - przestrzegania norm.

•    Motywy przestrzegania norm zmieniają się dzięki coraz lepszemu rozumieniu ich pochodzenia i funkcji; dostrzeganymi przez dziecko racjami moralnego postępowania są kolejno: dążenie do unikania kar i uzyskiwania nagród lub aprobaty ze strony dorosłych (heteronomia moralna), identyfikacja z grupą, w której obowiązują dane normy (socjonomia moralna), wreszcie - przekonanie o słuszności norm jako dyrektyw niezbędnych dla regulacji współżycia społecznego i ochrony ogólnie akceptowanych wartości (autonomia moralna).