img099 (10)

360 Tadeusz Bujnicki

-    restrykcjami „kuchennymi” małżonki. Owa „domowość” obecna w powieści, pozornie zgodna z tendencjami ówczesnego powieściopisarstwa, tu tworzy prześmiewczy i odwrócony wobec niej porządek.

Można, rzecz jasna, postawić pytanie: czy i o ile w strukturze Wielkiego świata Capowic można odkryć elementy „biedermeieru”? Według Marii Żmigrodzkiej pisarz biedermeieru idealizuje niższe stany, ceni pracowitość, skromność, „niewzruszoną cnotę” i zarazem „konserwuje” bariery stanowe. W tym nurcie wyraża się także kult drobnych przejawów ludzkiej egzystencji.

Uwydatnienie osobistego zaangażowania autora kreowanego w sprawy powieściowego świata, intymnego z nim związku, jak również elementy liryzmu w potraktowaniu narratora fikcyjnego -należądo konstytutywnych cech powieści biedermeieru¹⁰.

Świat w powieści biedermeierowskiej jest traktowany serio i dlatego pisarze nurtu niechętnie odnosili się do „realizmu satyrycznego”. W polskiej literaturze międzypo-wstaniowej (zwłaszcza w twórczości Józefa Korzeniowskiego) ideały mieszczańskie (pracowitość, rozsądek, użyteczność) utrzymują swą wartość przeniesione w świat drobnej szlachty^{1 2}. Lam niewątpliwie dobrze znał standardowe pisarstwo pochodzące z tego nurtu. Do lektur panny Emilii wprowadził zarówno „Suego, Dumasa, Bułwera i Sanda” jak i „Korzeniowskiego i Kraszewskiego”, czyli całą „skarbnicę dobrych i szlachetnych pojęć” (s. 66). Wzory były więc „pod ręką”, a umieszczenie zdarzeń utworu w sferze „codzienności” i mieszczańskiej przeciętności stanowiło czynnik sprzyjający jej biedermeierowskim elementom. Tym bardziej, że ośrodkiem powieści stały się przede wszystkim motywy należące do obrębu prywatności rodzinnej. Wreszcie kompozycja, wsparta na konwencjach intrygi romansowej, była pewnym punktem odniesienia do biedermeieru. Lam wykorzystywał tradycyjne i schematyczne zamknięcia fabuł powieściowych, wprowadzając do nich motywy nieoczekiwanego spadku, wygranej na loterii, przypadkową śmierć negatywnego bohatera (są one obecne niemal w komplecie w późniejszych Głowach do pozłoty). Niemniej jednak w Wielkim świecie Capowic te właśnie konwencje, łącznie ze „szczęśliwym zakończeniem”

-    konwencjonalnym happyendem romansowym, były przede wszystkim podstawą Lamowskiej „gry tekstem”, przewrotnie zmieniającej znaki wartości, wykorzystującej chwyt pozornej aprobaty, aby tym mocniej unicestwić różne elementy moralności i mentalności mieszczańskiej. W powieści konsekwentnie dokonuje się pomniejszanie mieszczańskich cnót „franklinowskich”, zasady mierności i „złotego środka”, patriar-

1

¹⁰    M. Żmigrodzka, Polska powieść biedermeierowska, [w:] eadem, Przez wieki idąca powieść. Wybór pism o literaturze XIX iXX wieku, red. M. Kalinowska i E. Cieślak, Warszawa 2002, s. 313

2

   Ibidem, s. 309.