img101 (19)

budowy z klocków (lub przynajmniej w trakcie budowania) powiedzieć, co zrobi, określić przed zabawą, w co się będzie bawić.

Czynności stają się więc intencjonalne już nie tylko w tym sensie, że prowadzą do uzyskiwania pożądanych efektów (co miało miejsce już w końcowej fazie niemowlęctwa), lecz także w tym, że dziecko zaczyna zdawać sobie z tego sprawę; dostrzega, że może być sprawcą zmian w otoczeniu, podmiotem własnych działań. To poczucie oznacza, jak pamiętamy, odkrycie własnej odrębności psychicznej,powstanie,ja psychicznego”.

Poczucie własnej woli umożliwia zarazem odkrycie woli innych ludzi - elementarna świadomość dotycząca tego, czego się „chce”, a czego „nie chce”, ułatwia dostrzeżenie zewnętrznych ograniczeń stawianych dążeniom. Dzięki temu dziecko osiąga zdolność rozumienia prostych nakazów i zakazów (choć nie zawsze je respektuje).

Ważne elementarne osiągnięcia warunkujące dalszy rozwój osobowości i rozwój społeczny można więc traktować jako następstwo interioryzacji czynności umysłowych.

Jeszcze innym jej efektem jest stopniowe uniezależnianie się mowy od aktualnych czynników sytuacyjnych. Istnienie wyobrażeń stanowi bowiem jeden z podstawowych warunków, dzięki którym w omawianym wieku pojawiają się początki mowy kontekstowej - wykraczającej poza aktualne działanie praktyczne i dane spostrzeżeniowe.

Słowa, jakimi posługuje się dziecko trzyletnie, są już w znacznej mierze znakami, reprezentującymi wyobrażenia, które mają charakter pseu-dopojęć - nie odzwierciedlają jednostkowych przedmiotów, lecz są pewnego rodzaju uogólnieniami (choć w dużym stopniu uwzględniającymi cechy przypadkowe, mało istotne).

Można uznać, że koniec wieku poniemowlęcego przynosi opanowanie podstaw języka. W słowniku¹ dziecka są już reprezentowane wszystkie części mowy, różnicuje ono podstawowe formy gramatyczne (choć popełnia błędy) i potrafi konstruować wszystkie istniejące w języku rodzaje zdań (w tym - podrzędnie złożone). Następuje też wzrost artyku-lacyjnej poprawności wypowiedzi, dzięki czemu mowa dziecka staje się zrozumiała dla innych ludzi.

Wszystko to sprawia, że dziecko zaczyna być zdolne do nawiązywania słownych kontaktów z otoczeniem -nie tylko za pomocą słów wyraża swoje potrzeby i życzenia, lecz również dąży do wymiany informacji (na ogół jednak związanych z aktualnym działaniem).

Głównymi partnerami w tych kontaktach w wieku poniemowlęcym są nadal dorośli. Dziecko potrafi już jednak utrzymywać także kontakty z rówieśnikami. W 3. roku życia dzieci okazują sobie wyraźne wzajemne zainteresowanie i naśladują się; dominującą formę kontaktów stanowią wówczas tzw. zabawy równoległe, których uczestnicy wykonują „obok siebie” takie same czy podobne czynności. Nie potrafią jednak współdziałać, a dużą rolę w inspirowaniu, organizowaniu i utrzymywaniu ich kontaktów pełni dorosły.

W związku z rozwojem kontaktów społecznych i mowy w omawianym okresie następuje dalsze różnicowanie się reakcji emocjonalnych. W szczególności dziecko zaczyna reagować emocjonalnie na bodźce słowne i przejawiać emocje o charakterze społecznym (takie, jak zaźdrość lub współczucie), odzwierciedlające relacje międzyludzkie.

Uogólniając - dokonujące się w wieku poniemowlęcym zmiany rozwojowe prowadzą do osiągnięcia przez dziecko elementarnego poziomu autonomii wobec świata, polegającej na odkrywaniu własnego ,ja psychicznego” i upośredniczeniu kontaktów z rzeczywistością przez wyobrażenia i słowa.

8.3. Wiek przedszkolny

Omawiając osiągnięcia dziecka w wieku przedszkolnym, warto zacząć od tych, które pojawiają się jako bezpośrednia kontynuacja zmian zapoczątkowanych w okresie poprzednim i stanowią ich zakończenie. Można uznać za takie automatyzację podstawowych czynności życia codziennego (jedzenie, ubieranie się, posługiwanie się prostymi narzędziami) oraz osiągnięcie pełnej komunikatywności mowy kontekstowej, poprawności artykulacyjnej i gramatycznej (co następuje pod wamnkiem, że dziecko jest wychowywane w środowisku poprawnie posługującym się mową).

Jakościowo nowym osiągnięciem w zakresie rozwoju mchowego dziecka jest koordynacja drobnych mięśni ręki, warunkująca gotowość do nauki pisania.

Z drugiej strony o gotowości tej stanowi osiągnięcie poziomu analizy i syntezy spostrzeżeniowej pozwalającego na graficzne odwzorowywanie niezbyt skomplikowanych figur geometrycznych (najtrudniejszą z nich,

219

1

Jest on szacowany (jak była już o tym mowa) na około 1000 słów.