27337 img048

budowy z klocków (lub przynajmniej w trakcie budowania) powiedzieć co żrpbi, określić przed zabawą, w co się będzie bawić.

Czynności stają się więc intencjonalne już nie tylko w tym sensie, tr prowadzą do uzyskiwania pożądanych efektów (co miało miejsce jat; w końcowej fazie niemowlęctwa), lecz także w ly m, że dziecko zaczyni zdawać sobie z tego sprawę; dostrzega, żc możobyć sprawcą zmian w owczemu, podmiotem własnych działań. To poczrkńe oznacza, jak pamiętam, odkrycie własnej odrębności /fsy c h i cz nej, powstanie psychicznego”. \    f

Poczucie własnej woli umożliwia zujhzem odkrycie woli innych łudbs - elementarna świadomość dotycząca tego, czego się „chce”, a czego je chce”, ułatwia dostrzeżenie zewnętrznych ograniczeń stawianych dążenie*®. Dzięki temu dziecko osiągi zdolność rozumienia prostych nakazów i zakazów (choć nie zawsze je respektuje).

Ważne elementarne osiągnięcia warunkujące dalszy rozwój osobowości i rozwój społeczny można wiec traktować jako następstwo interioryzacji czynności umysłowych. / \

.,    .    if '$££0 |

Słowa, jakimi posługuje się dziecko trzyletnie, są już w znacznej mie-

które mają charakter pseo-

Jeszcze innym jej efektem jest stopniowe uniezależnianie się mowy od aktualnych czynników sytuacyjnych. Istnienie wyobrażeń stanowi bowiem jeden z podstawowych warunków, dzięki którym w omawianym widm pojawiają się początki mowy ko ntekstowej - wykraczającej poza aktualne działanie praktyczne i dane spostrzeżeniowe.

rze znakami, reprezentującymi wyobrażeń: dopojęć - nie odzwierciedlają jednostkowych przedmiotów, lecz są pewnego rodzaju uogólnieniami (choć w dużym stopniu uwzględniającym cechy przypadkowe, mało istotne).

Można uznać, że koniec wieku poniemowlęcego przynosi opanowanie podstaw j ę z y k a. W słowniku² dziecka są już reprezentowane wszystkie części mowy, różnicuje ono podstawowe formy gramatyczne (choć popełnia błędy) i potrafi konstruować wszystkie istniejące w języka rodzaje zdań (w tym - podrzędnie złożone). Następuje też wzrost artyko-lacyjnej poprawności wypowiedzi, dzięki czemu mowa dziecka staje się zrozumiała dla innych ludzi.

Wszystko to sprawia, że dziecko zaczyna być zdolne do nawiązywania słownych kontaktów z otoczeniem -nie tylko za pomocą

¹ Jest on szacowany (jak była już o tym mowa) na około 1000 słów.

| słów wyraża swoje potrzeby i życzenia, lecz również dąży do wymiany [ informacji (na ogół jednak związanych z aktualnym działaniem).

Głównymi partnerami w tych kontaktach w wieku poniemowlęcym są nadal dorośli. Dziecko potrafi już jednak utrzymywać także kontakty

i z rówieśnikami. W 3. roku życia dzieci okazują sobie wyraźne wzajemne zainteresowanie i naśladują się; dominującą formę kontaktów stanowią wówczas tzw. zabawy równoległe, których uczestnicy wykonują „obok siebie” takie same czy podobne czynności. Nie potrafią jednak współdziałać, a dużą rolę w inspirowaniu, organizowaniu i utrzymywaniu ich kontaktów pełni dorosły.

IW związku z rozwojem kontaktów społecznych i mowy w omawianym okresie następuje dalsze różnicowanie się reakcji emocjonalnych. W szczególności dziecko zaczyna reagować emocjonalnie na bodźce słowne i przejawiać emocje o charakterze społecznym (takie, jak zazdrość lub współczucie), odzwierciedlające relacje międzyludzkie.

Uogólniając - dokonujące się w wieku poniemowlęcym zmiany rozwojowe prowadzą do osiągnięcia przez dziecko elementarnego poziomu autonomii wobec świata, polegającej na odkrywaniu własnego „ja psychicznego” i upośredtiiczeniu kontaktów z rzeczywistością przez wyobrażenia i słowa.

8.3. Wiek przedszkolny

Omawiając osiągnięcia dziecka w wieku przedszkolnym, warto zacząć

I od tych, które pojawiają się jako bezpośrednia kontynuacja zmian zapoczątkowanych w okresie poprzednim i stanowią ich zakończenie. Można uznać za takie automatyzację podstawowych czynności życia codziennego (jedzenie, ubieranie się, posługiwanie się prostymi narzędziami) oraz osiągnięcie pełnej komunikatywności mowy kontekstowej, poprawności artykulacyjnej i gramatycznej (co następuje pod warunkiem, że dziecko jest wychowywane w środowisku poprawnie posługującym się mową).

Jakościowo nowym osiągnięciem w zakresie rozwoju ruchowego dziecka jest koordynacja drobnych mięśni ręki, warunkująca gotowość do nauki pisania.

Z drugiej strony o gotowości tej stanowi osiągnięcie poziomu analizy i syntezy spostrzeżeniowej pozwalającego na graficzne odwzorowywanie niezbyt skomplikowanych figur geometrycznych (najtrudniejszą z nich,

219