img277 (8)

90 Druidzi

i kazał jej ścigać się z końmi, grożąc, że w przeciwnym wypadku zabije Crunnchua. Macha, bliska rozwiązania, prosi króla, by przełożył wyścig i pozwolił jej urodzić. Król odmawia, Macha zwraca się do zebranych: „Pomóżcie mi, wszak każdego z was urodziła matka!” Nikt jednak nie zważa na jej błagania.

Macha wygrywa wyścig, ale po osiągnięciu mety pada i rodzi bliźnięta, chłopca i dziewczynkę. Rodząc Macha przeklina wszystkich mężczyzn Ulsteru:

Hańba wam! Od tej godziny wasza podłość zemści się na każdym z was. W chwili największej potrzeby każdy z was przez pięć dni i cztery noce będzie złożony bólem i słabością kobiety w połogu. I tak będzie przez dziewięć pokoleń.

Jak wszystkie mity, i ta saga dopuszcza rozmaite interpretacje. Mary Condren, widzi w tej opowieści symbol ostatniego pogańskiego wezwania do uznania macierzyństwa jako podstawy społecznej etyki i przekleństwa rzuconego na nadchodzący czas patriarchatu:

Bogini zdaje się mówić: Mimo że rozwinęliście doktrynę ponownych narodzin, mimo że nadaliście sobie prawo decydowania o życiu i śmierci, mimo że wasze postępowanie może się zdawać logiczne i akceptowane w świecie patriarchatu, to wasze wysiłki będą skazane na niepowodzenie tak długo, jak wiązać się będą z podporządkowaniem kobiet. Mówicie językiem pokoju i wspólnego dobra, lecz zarazem głosicie wojnę przeciw kobietom.

W przypadku tak intrygującej opowieści, powyższa interpetacja jest równie uprawniona, jak każda inna.

Jak zauważył John MacCulloch:

Mitologia irlandzka wskazuje na wcześniejsze wyłonienie się postaci bogiń. Ponieważ uprawa ziemi oraz znaczna część sztuki znajdowały się w rękach kobiet, boginie płodności i kultury pojawiły się wcześniej niż bogowie. W Irlandii nawet boginie wojny zajmują wyjątkową pozycję. Celtyccy bogowie i bohaterowie często zawdzięczają swe imiona matkom, a nie ojcom. W wielu opowieściach i legendach irlandzkich kobiety odgrywają bardzo ważną rolę. Całe grupy bóstw zawdzięczają swe nazwy boginiom, nawet gdy pojawiają się bogowie, boginie pozostają niezależne, z silnie zaznaczonymi cechami osobowości. Przeważająca pozycja kobiet-bóstw w tradycji irlandzkiej wyraża się także w tym, że to one zdobywają bohaterów, a ich moc kochania, siła namiętności i wieczna młodość, czynią z nich boginie płodności.

Sir John Rhys starał się wyjaśnić przejście od bóstw żeńskich do męskich, twierdząc, że supremacja bogiń pochodziła od starszej, preceltyckiej kultury, którą Celtowie wchłonęli. Już MacCulloch wykazał niepoprawność tego wniosku:

Celtycka tradycja nie przyjmowała obcych wątków. Nie mamy powodów, by wątpić, że społeczności celtyckie przeszły przez taką fazę w sposób jak najbardziej naturalny, nieobcy również innym społecznościom, ale w przypadku Celtów, ze względu na ich konserwatyzm, faza la trwała dość długo.

MacCulloch niestety powołuje się tu na dość arogancki argument o rzekomo prymitywnym charakterze społeczności zdominowanych przez kobiety, w przeciwieństwie do bardziej dojrzałego społeczeństwa zdominowanego przez mężczyzn.

W każdej pracy na temat druidów, która zajmuje się elementami celtyckiej religii i filozofii przedchrześcijańskiej, należy pamiętać o centralnej pozycji zajmowanej przez kobiety, znakomicie uwidocznionej w pojęciu bogini matki, symbolu wiedzy i wolności, moralnej osi społeczeństwa celtyckiego. Nie przypadkiem w irlandzkich sagach najwyższa władza - Zwierzchność - przybiera postać kobiety. Kobieta nierzadko pojawia się jako jędza, którą bohater obejmuje, witany jako prawowity władca, a następnie przemienia się w piękną kobietę¹⁶. Związek króla z boginią ziemi miał olbrzymie znaczenie, w tym akcie starożytna Irlandia nie różni się od innych cywilizacji, na przykład Mezopotamii, gdzie sumeryjscy władcy symbolicznie poślubiali boginię Innana. W mitach irlandzkich Medb z Connachtu jest żoną dziewięciu kolejnych władców Irlandii.

W mitologii indyjskiej występuje bogini Lakszmi, małżonka Indry, która w trakcie uczty weselnej, żując liście, przygotowuje somę, „napój, którego kosztują jedynie bogowie”. Indra pije somę prAsto z ust bogini. Wracając do mitologii irlandzkiej, imię bogini Medb tłumaczy się jako „trunek, upojenie”, źródło angielskiego mead [miód pitny]¹⁷. Medb była córką Conana z Cuala, a starożytny wiersz mówił, że nikt nie może zostać królem Irlandii, dopóki nie wypije miodu z Cuala^1S. Gdy bogini podaje Niallowi od Dziewięciu Zakładników napój, wypowiada te słowa: „łagodny będzie napój z królewskiego rogu, będzie miodem, będzie mocnym piwem”.

Wśród północnobrytyjskich Celtów, Cruthin z Kaledonii, popularnie znanych jako Piktowie (Picti), miał panować zwyczaj królewskiej sukcesji po kądzieli. Istnieją dwa źródła przemawiające za tym stwierdzeniem. Najczęściej cytowanym jest Historia kościelna narodu angielskiego (Historia Ecclesiastica gentis Anglorum), spisana przez historyka z Norhtumbrii, świętego Będę Wielebnego (zm. w 735 r.). Beda zauważa, że piktyjscy królowie i wodzowie brali irlandzkie żony, pod warunkiem zachowania zasady dziedziczenia królestwa po matce. Drugie źródło pochodzi z Irlandii i zapewne stanowi podstawę stwierdzeń Bedy.

¹⁶    Dokładniej wyjaśniają to zagadnienie J. i. C. Matthews w Mitologii Wysp Brytyjskich, tł. Z. Ziółkowska, Poznań 1997, str. 208-209: „Tylko prawowity kandydat na króla mógł poślubić Panią Zwierzchności w mistycznym .związku symbolizującym królewski obowiązek wobec ziemi i jej mieszkańców. Musiał przejść próbę, w której spotykał i całował Zwierzchność zamienioną w ohydną wiedźmę, a ona powracała wówczas do swej pięknej postaci i obwieszczała ludziom, że kandydat jest prawowitym królem" (przyp. tłum.).

¹⁷    Zarówno staroirlandzkie mid, jak i angielskie mead, polskie miód, sanskryckie madhu itd. pochodzą ze wspólnego indoeuropejskiego źródła, od wyrazu rekonstruowanego jako *medhu-(przyp. tłum.).

¹⁸    W innych opowieściach wspomniano, że tylko ten, kto obcował z Medb, mógł zostać królem (przyp. tłum.).