7648594676

90 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

Brak ukazania różnicowania się Absolutu stanowi w ujęciu Schellin-ga rezultat zastosowanej metody i dlatego — zdaniem Hegla — miejsce oglądu intelektualnego musi zająć myślenie pojęciowe. W związku z tym podstawowym motywem filozofii Hegla stanie się „pojęcie”. Autor Fenomenologii ducha to myśliciel, który odrzuca ogląd intelektualny jako metodę filozofowania.

Filozofem zajmującym osobliwe miejsce wśród romantyków jest jeszcze inny myśliciel i teolog protestancki, wrocławianin Friedrich Ernst Daniel Schleiermacher¹³¹, za życia uchodzący za jednego z największych przeciwników Hegla. Głównym powodem owego dysonansu było rozumienie religii, a właśnie Schleiermacher zajmował się przede wszystkim filozofią religii. Na marginesie warto podkreślić, że był on ponadto autorem tłumaczenia prawie wszystkich dialogów Platona na język niemiecki; jedyne dialogi, których nie przetłumaczył, to Timajos oraz Prawa. Powodem sporów Schleiermachera z Heglem było przede wszystkim Schleiermacherowskie ujęcie religii i teologii, pośrednio dotyczące także filozofii. Schleiermacher uważał — po pierwsze — że nie należy poszukiwać systemu w drodze dialektyki, ale w drodze uzupełniania się całości (chociaż w późniejszym okresie nawiązywał do dialektyki, którą rozumiał inaczej niż Hegel), po drugie natomiast, był przede wszystkim teologiem (filozofem wiary), a nie filozofem¹³². Według Schleiermachera — inaczej niż zdaniem Hegla — religia nie jest ani metafizyką, ani też etyką, a właściwy punkt wyjścia religii — zapewne także pod wpływem Kanta, ograniczającego wiedzę po to, by uczynić miejsce dla wiary —jest antyracjonalistyczny. Fundamentalną bowiem rolę w religii odgrywa — zdaniem Schleiermachera — uczucie (GejuhĄ. Daje on wyraz przekonaniu, że religia nie jest przedmiotem woli ani poznającej świadomości, lecz właśnie sprawą uczucia¹³³. Na temat religii Schleiermacher wypowiada się tak: „Nie pragnie ona określać i wyjaśniać natury wszechświata, jak robi to metafizyka, nie pragnie też dzięki sile wolności i boskiej samowoli człowieka dalej kształtować i wykańczać wszechświata, jak to czyni moralność. Jej istotą nie jest ani myślenie, ani działanie, lecz ogląd i uczucie”¹³⁴. W Schleiermacherow-

¹³¹    Szerzej zob. A.J. No ras: Życie i twórczość Friedricha E.D. Schleiermachera. „Arkadia. Pismo Katastroficzne” 1997, nr 2—3, s. 174—177.

¹³²    Zob. N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 200.

¹³³    Z tego powodu Manfred Frank łączy Schleiermachera z Kierkegaardem, twierdząc, że obydwaj podkreślają zależność samoświadomości od czegoś wcześniejszego, co ma charakter religijny. Zob. M. Frank: Fragmente einer Geschichte der Selbstbewufitseins-Theorie von Kant bis Sartre. In: SelbstbewufStseinstheorien von Fichte bis Sartre. Hrsg. von M. Frank. Frankfurt am Main 1991, s. 494.

¹³⁴    F.D.E. Schleiermacher: Mowy o religii dla wykształconych spośród tych, któ-