7648594557

22 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

rera wynikają nie tylko i nie bezpośrednio z analiz pism samego Kanta, lecz otwierają przed czytelnikiem kolejne warianty interpretacyjne¹³.

Wśród nich na pierwszym miejscu znajdują się kolejne ważne problemy z zakresu Kantowskiego ujęcia poznania w sensie transcendentalnym. W Krytyce czystego rozumu, już we Wstępie, Kant obwieszcza, że w obszarze badań nad metafizyką, a ściśle rzecz ujmując, nad „naszym sposobem poznawania przedmiotów”, jest możliwy nowy rodzaj poznania, mianowicie poznanie transcendentalne¹⁴. Warto tu zaakcentować, że tak ustanowiony problem znalazł w tekstach samego Kanta kilka interpretacji¹⁵. Może też wyrastać lub być wpisany w co najmniej kilka ważnych tradycji myślenia filozoficznego. Już bowiem Platon (427—347 p.n.e.) — reprezentujący jedną z takich właśnie tradycji — pojmował rozum jako władzę dwudzielną. Intelekt (niem. Vier-stand) to w jednej z możliwych interpretacji dianoia, rozum zaś — to noesis¹⁶. Owo Platońskie rozumienie zmodyfikował następnie Arystoteles (384—322 p.n.e.), dając początek drugiej ważnej tradycji myślenia filozoficznego, zgodnie z którą poznanie rozpoczyna się od postrzeżenia zmysłowego. Innymi słowy, wedle Stagiryty zmysły dostarczają formy poznania. Ponadto Stagiryta wyróżnił rozum czynny, który oświetla przedmiot obecny w duszy pod postacią zmysłowej formy, oraz rozum bierny, będący zdolnością do gromadzenia wiedzy¹⁷. W podobnym duchu wypowiadał się Tomasz z Akwinu (1225—1274), dla którego poznanie umysłowe miało ugruntowanie w poznaniu zmysłowym. Tomasz z Akwinu określał intellectus (niem. Yemunft) jako wła-

¹³    Zob. E. C a s s i r e r: Kants Leben und Lehre. Berlin 1921, s. 40 i nast.

¹⁴    Zob. I. Kant: Krytyka czystego rozumu..,, A 11—A 13, B 25, zob. też przypis 2 tłumacza polskiego wydania w: ibidem, T. 1, s. 86.

¹⁵    Zob. inne określenia poznania transcendentalnego w 1. Kant: Krytyka czystego rozumu..., A 296, A 721, B 749. Zob. także R. Eisler: Transzendental. In: Idem: Kant Lexikon. Nachschlagewerk za Kants sdmtlichen Schńjten, Briefen und handschńftlichen Nachlafi. Hildesheim 1989, s. 538—539.

¹⁶    Zob. Platon: Państwo. W: Idem: Państwo, Prawa. Tłum. W. Witwicki. Kęty 1999, 509 B—511 E. Giovanni Reale pisze wprost, że „dianoia i noesis odnoszą się do dwóch stopni tego, co inteligibilne: dianoia jest wiedzą o rzeczywistości matematycz-no-geometrycznej, noesis zaś czysto dialektyczną wiedzą o ideach”. G. Reale: Histo-ria filozofii starożytnej. Tłum. E.I. Zieliński. T. 2: Platon i Arystoteles. Lublin 1996, s. 200. Sam Platon wspomina o tym również w Liście siódmym. Platon: Listy. Tłum. M. Maykowska. Oprać. M. Pąkcińska. Warszawa 1987, s. 52.

¹⁷    Zob. uwagi dotyczące powiązań Kanta z Arystotelesem w: K. Reich: Kant und die Ethik der Gńechen. Tubingen 1935; Idem: Kant and Greek Ethics. Transl. by W.H. Walsh. „Mind” 1939, vol. 48, s. 338—354, 446—463, oraz M. Forschner: Uber das Gluck des Menschen. Aństoteles, Epikur, Stoa, Thomas uon Aquin, Kant. Darmstadt 1993.