7648594639

56 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

śli chodzi o ocenę ludzkich możliwości poznawczych. Z tego też powodu Friedrich Albert Lange, protoplasta szkoły marburskiej, był bardzo krytycznie nastawiony do idealistów niemieckich i w swej monumentalnej pracy zapisał: „Nie jest naszą rzeczą rozjaśniać tu, jak to się stało, że Fichte z filozofii Kanta wyrwał właśnie najciemniejszy punkt — naukę o pierwotnej, syntetycznej jedności apercepcyi, aby wyprowadzić z niej swoje twórcze ja; że Schelling z formuły A = A, jakby z pustego orzecha, czarodziejsko wyprowadził wszechświat; że Hegel byt i niebyt mógł orzeknąć za identyczne wśród tryumfalnych okrzyków uznania ze strony chciwej wiedzy młodzieży naszych uniwersytetów. Owe czasy, kiedy to na wszystkich rogach ulic siedliska muz słyszało się rozmowy o Ja i nie-Ja, o idei i absolucie, czasy owe minęły, a matery-alizm nie daje nam tytułu do przedstawienia ich przed oczy czytelnikom”¹. Dokonana z perspektywy drugiej połowy dziewiętnastego wieku ocena idealizmu niemieckiego ma —jak się wydaje — w gruncie rzeczy charakter emocjonalny, ale przecież zdecydowana większość filozofów poheglowskich miała taki właśnie stosunek do idealizmu. Dlatego też ocena, jakiej dokonał Copleston, jest w tej sprawie najbardziej wyważona: „U niewielkich idealistów niemieckich spotykamy wspaniałą ufność w potęgę ludzkiego rozumu i w zasięg filozofii. [...] Choć jednak idealizm niemiecki przemknął po niebie jak raca i po stosunkowo krótkim czasie rozpadł się i spadł na ziemię, lot jego był nad wyraz imponujący”².

1

   F.A. Lange: Historya filozofii materyalistycznej i jej znaczenie dla teraźniejszości. T. 2: Histońa materyalizmu po Kancie. Tłum F. Jezierski. Warszawa 1881, s. 83— 84. W oryginale czytamy: „Es ist hier nicht unsere Sache, zu entwickeln, wie es kam, dass Fichte aus Kants Philosophie grade einen der dunkelsten Punkte — die Lehre von der ursprunglichen synthetischen Einheit der Apperception — herausgriff, um sein schópferisches Ich daraus abzuleiten, wie Schelling aus dem A = A — gleich-sam aus einer hohlen Nuss — das Weltallhervorzauberte; wie Hegel Sein und Nicht-sein fur identisch erklaren durfte unter dem jubelnden Zujauchzen der wissbegierigen Jugend unserer Universitaten. Die Zeit, wo man auf allen Strassenecken der Musen-sitzen vom Ich und Nichtich, vom Absoluten und vom BegrifT reden hórten, ist voruber und der Materialismus kann uns nicht veranlasen, sie unsern Lesern vorzufuhren”. F.A. Lange: Geschichte des Mateńalismus und Kńtik seiner Bedeutung in der Gegen-wart. Hrsg. von H. Cohen. Buch 2: Geschichte des Mateńalismus seit Kant. Leipzig 1896, s. 66.

2

   F. Copleston: Histońa filozofii. Tłum. J. Łoziński. T. 7: Od Fichtego do Nietzschego. Warszawa 1995, s. 7—8.