7648594621

38 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

(noumenorum non datur scientia)”⁶⁶. W Logice przybliża Kant rozumienie całej swej filozofii. Jest to ważna kwestia, gdyż dyskusja dotycząca transcendentalizmu to dyskusja nad kształtem całej Kantowskiej filozofii. Należałoby tu ponadto wyprowadzić konsekwencje z Kantow-skiego rozumienia transcendentalizmu. W tym kontekście Gottfried Martin (1901—1972) podkreślał istnienie dwóch faktów w odniesieniu do Kantowskiego rozumienia transcendentalizmu. Po pierwsze, akcentował fakt, że Kant mówił o filozofii transcendentalnej jako o filozofii starożytnych. „W transcendentalnej filozofii starożytnych — pisze Kant — znajduje się jednak jeszcze jeden dział zawierający czyste pojęcia intelektu, które choć nie zaliczają się do kategoryj, mają przecież zdaniem starożytnych uchodzić za aprioryczne pojęcia przedmiotów; ale w takim razie pomnożyłyby one ilość kategorii, co być nie może. Na pojęcia te wskazuje głośne wśród scholastyków zdanie: ąuodlibet ens est unum, verum, bonum”⁶⁷. Termin „transcendentalny” występował — zdaniem Martina —już w pismach przedkrytycznych Kanta. Na fakt ten zwracali uwagę również Hans Leisegang (1890—1951) oraz Hinrich Knittermeyer (1891—1958)⁸⁸, wskazując, iż Kant rozpoczyna swą Logikę od definicji logiki: „Logika jest nauką rozumową nie tylko co do formy, lecz [także] co do materii; jest aprioryczną nauką o koniecznych prawach myślenia, lecz nie w odniesieniu do poszczególnych przedmiotów, lecz w odniesieniu do wszelkich przedmiotów w ogóle; a więc jest nauką o poprawnym używaniu intelektu i rozumu w ogóle, ale nie subiektywnie, to jest podług empirycznych (psychologicznych) pryncypiów mówiących, jak intelekt myśli, lecz obiektywnie, czyli podług pryncypiów a priori mówiących, jak on myśleć powinien”⁸⁹. Natomiast gdy Kant ma scharakteryzować samą filozofię, wówczas pisze: „Dziedzina filozofii w tym kosmopolitycznym znaczeniu daje się rozparcelować na następujące pytania: 1) Co mogę wiedzieć?, 2) Co powinienem czynić?, 3) Na co wolno mi mieć nadzieję?, 4) Kim jest c z ł o w i e k? Na pierwsze pytanie odpowiada metafizyka, na drugie nauka o moralności, na trzecie religia, a na czwarte antropologia. W gruncie rzeczy wszystko to można by jednak zaliczyć do antropologii, gdyż trzy pierwsze pytania odno-

⁸⁶    „Hieraus folgt das Prinzip der Einteilung der ganzen Metaphysik: Vom Ubersinnli-chen ist, was das spekulative Vermógen der Vemunft betrifft, kein Erkenntnis móglich (noumenorum non datur scientia)”. Ibidem, s. 610 (A 56).

⁸⁷    I. Kant: Krytyka czystego rozumu...» B 113.

⁸⁸    Zob. G. Martin: Immanuel Kant..., s. 43. Por. A.J. Nor as: Gottfried Martin w sporze o filozofię Kanta. W: „Folia Philosophica". Red. J. Bańka. T. 18. Katowice 2000, s. 205—222.

⁸⁹    I. Kant: Logika. Podręcznik do wykładów..., s. 26.