7648594537

20 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

(1738—1807), Marcusa Herza (1747—1803), Johna Locke'a (1632— 1704) i Davida Hume’a (1711—1776) — wymienia się przeważnie, czy może raczej zwraca się szczególną uwagę na niezmiennie słynne jeszcze dziś pytanie o podstawy i charakter poznania, a zwłaszcza —jego typowo Kantowskiej odmiany, to znaczy poznania transcendentalnego. „Transcendentalnym — pisał Kant — nazywam wszelkie poznanie, które zajmuje się w ogóle nie tyle przedmiotami, ile naszym sposobem poznawania przedmiotów, o ile sposób ten ma być a pńori możliwy. System takich pojęć nazywałby się filozofią transcendentalną”¹.

Pierwsze wątpliwości, jakie nasuwają się po lekturze przeważającej liczby interpretacji, dotyczące Kantowskiego rozumienia poznania, a zwłaszcza przypisywanej mu transcendentalności, ujawniają się wraz z licznymi próbami wyznaczenia linii granicznej między Kan-towską filozofią przedkrytyczną a jego filozofią krytyczną. Problem ten zaznaczył się już między innymi w neokantyzmie². Przykładem takiej polemiki był spór między reprezentantami metafizycznego nurtu neokantyzmu, a mianowicie Friedrichem Paulsenem (1846—1908)³ i Maksem Wundtem (1879—1963)⁴. Przedmiotem ich dociekań było ustalenie relacji, które dotyczą podstaw poznania, a zachodzą między dysertacją profesorską Kanta O formie i zasadach świata dostępnego zmysłom oraz świata inteligibilnego (De mundi sensibilis atque intelli-gibilis forma et pńncipiis, 1770)⁵ i opublikowaną jedenaście lat później Krytyką czystego rozumu. Paulsen — inaczej niż Wundt — uznał rozprawę profesorską Kanta za ważniejszą niż Krytyka czystego rozumu.

1

   I. Kant: Krytyka czystego rozumu. Tłum. R. Ingarden. Warszawa 1956, A 11— A 13, B 25.

2

   Zob. J. Kiersnowsk a-S uchorzewska: Metafizyka Kanta w świetle polemiki neokantystów. „Przegląd Filozoficzny” 1937, nr 40, s. 367—398.

3

   Zob. F. Paulsen: Einleitung in die Philosophie. Stuttgart—Berlin 1912; Idem: Im-manuel Kant Sein Leben und seine Lehre. Stuttgart 1899, s. 244—297. Paulsen pisze wprost: „Das Ziel aller Bemuhungen Kants ist die Begrundung einer wissen-schaftlich haltbaren Methaphysik nach neuer Methode”. Ibidem, s. 286. W polskim przekładzie cytowany fragment brzmi następująco: „Celem wszelkich usiłowań Kanta jest u gru n to wani e metafizyki na trwałych podstawach naukowych według nowej me t ody”. F. Paul se n: I. Kant i jego nauka. Tłum. J.W. Dawid. Warszawa 1902, s. 274.

4

   Zob. M. Wundt: Kant ais Metaphysiker. Ein Beitrag zur Geschichte der deutschen Philosophie im 18. Jahrhundert. Stuttgart 1924; Idem: Die deutsche Schulmetaphysik des 17. Jahrhunderts. Tubingen 1939; Idem: Die deutsche Schulphilosophie im Zeital-ter der Aufkl&rung. Tubingen 1945; Idem: Die Philosophie an der Uniuersit&t Jena in

ihrem geschichtlichen Verlaufe dargesteltt. Jena 1932.

5

   I. Kant: O formie i zasadach świata dostępnego zmysłom oraz świata inteligibilnego. Tłum. A. Banaszkiewicz. W: I. Kant: Pisma przedkrytyczne. Red. M. Żelazny. Toruń 1999, s. 139—185.