7648594617

34 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

określa transcendentalny warunek naszego poznania. To, co jest dane do poznawania, to różnorodność nie powiązanych z sobą danych naocznych. W takim rozumieniu poznać to, co dane, oznacza powiązać w jedność pojęcia dane naoczne, a warunkiem powiązania okazuje się jedność świadomości. I tu zaznacza się zasadnicza różnica między Kantem a jego następcami, przedstawicielami idealizmu niemieckiego (Fichte, Schelling, Hegel).

Analiza Kantowskiej relacji między zmysłowością i intelektem prowadzi następnie do uchwycenia kolejnego problemu poznawczego filozofii Kanta, a mianowicie do ujęcia skończoności ludzkiego poznania. Wiąże się z tym szczególnie pojęcie rzeczy samej w sobie (Ding an sicty⁶⁷. Problem ten oznacza wedle Kanta ograniczenie poznania, które wynika z dedukcji transcendentalnej jako konsekwencja ograniczenia stosowanego w przypadku kategorii. Zastosowanie kategorii wiąże się bowiem z warunkiem, że mają one obiektywną ważność tylko w odniesieniu do przedmiotów możliwego doświadczenia. Warunek ten nosi nazwę najwyższej zasady syntetycznych sądów a pńori, która głosi: „Warunki możliwości doświadczenia w ogóle są zarazem warunkami możliwości przedmiotów doświadczenia i mają dlatego obiektywną ważność w syntetycznym sądzie a pńorf⁶⁸. Kiedy jednak próbujemy zastosować kategorie do tego, co Kant nazywa rzeczą samą w sobie {Ding an sich), co znajduje się poza zjawiskami (przejawami; przedmiot transcendentalny), wtedy opuszczamy obszar doświadczenia. Hartmann uważa, że na sposób rzeczy samych w sobie pojąć można nie tylko niepoznawalne monady Leibniza, które stoją poza zjawiskami (przejawami), lecz także apeiron Anaksymandra albo Boskość⁶⁹. Rzecz empiryczna przejawia się w świetle form naoczności (przestrzeni i czasu) oraz kategorii jako konstytutywnych zasad przedmiotu, jednakże określenie za pomocą kategorii nie obejmuje rzeczy samej w sobie, gdyż nie podpada ona pod formy naoczności zmysłowej oraz kategorie. To klasyczne sformułowanie Kanta pokazuje, że w ogóle poznajemy tylko zjawiska (przejawy), a nie rzeczy same w sobie. Tutaj też dostrzega Hartmann jedną z najważniejszych tez Krytyki czystego rozumu, która głosi, „że w czystym spostrzeżeniu zmysłowym nasze zmysły zostają poruszone przez rzecz samą w sobie”⁷⁰. Zarazem jednak z całą ostrością ujawnia się też problem rzeczy samej w sobie, któ-

⁶⁷    I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., A 30.

⁶⁸    Ibidem, A 158, B 197. Por. A 111, gdzie czytamy: „Aprioryczne warunki możliwego doświadczenia w ogóle są zarazem warunkami możliwości przedmiotów doświadczenia”. Zob. też H. Cohen: Kants Theońe derErfakrung. Berlin 1918.

⁶⁹    Zob. N. Hartmann: Wprowadzenie do filozofii..., s. 60.

⁷⁰    Ibidem, s. 62.