7648594642

58 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

w swym filozofowaniu Kant zatrzymał się na krytyce i krytyka nigdy nie przestała odgrywać w jego rozważaniach zasadniczej roli, jego następcy natomiast dążyli do syntezy. Ujawnia się to również w charakterze Kantowskich dzieł, w których część egzegetów doszukiwała się sprzeczności i próbowała podważyć zasługi Kanta dla filozofii transcendentalnej. Naturalność takiego stanu ma swe źródło w tym, że gdy filozofa nie interesuje system, lecz problem, wówczas również to, co pozostawił, nie może być do końca spójne (resp. systemowe). W tym kontekście trafne jest zdanie Jana Woleńskiego, który w odniesieniu do Fichtego napisał: „Fichte znacznie rozszerzył transcendentalne elementy w poznaniu w porównaniu z Kantem, ale powrócił do dawnego racjonalistycznego poglądu, w myśl którego dedukcja była jedynym źródłem koniecznych prawd”¹. Przypisanie dedukcji szczególnego znaczenia oznaczało zerwanie z krytycyzmem Kanta i otwierało jednocześnie drogę spekulacji, która w najwyższym stopniu ujawniła się nieco później, a mianowicie w filozofii Hegla. Myśl ta zasługuje na szczególną uwagę również dlatego, że ostatecznie potwierdza odmienność Kantowskiego filozofowania. Daje temu wyraz sam Fichte, który w Pierwszym wprowadzeniu do Teorii Wiedzy napisał: „Pisma moje nie mają wyjaśnić Kanta ani on nie ma pomóc w ich wyjaśnieniu; muszą ostać się same, Kant nie ma tu nic do rzeczy”¹². Znaczenie przytoczonego fragmentu polega na tym, że sam Fichte przyznaje w nim odmienne niż Kant postawienie problemu filozoficznego. Z powodu tej

odmienności w odniesieniu do Fichtego Hartmann mówi o błędzie systematycznego monizmu i opisuje go w następujący sposób: „Filozofowie, którzy w ogóle zajmowali się badaniem pryncypiów, niemal bez wyjątku wychodzili z założenia, że system pryncypiów musi kulminować w jednym jedynym, najwyższym pryncypium, od którego zależą wszystkie inne”¹³. Kiedy natomiast w innym miejscu Hartmann dokonuje rozróżnienia między filozofami systematycznymi a systemowymi, wtedy Kanta zalicza do pierwszej grupy, natomiast Fichtego — obok Schellinga, Hegla i innych — do grupy drugiej¹⁴.

1

   J. Woleński: Epistemologia. T. 1: Zarys historyczny i problemy metateoretyczne. Kraków 2000, s. 106.

¹²    J.G. Fichte: Pierwsze wprowadzenie do „ Teońi Wiedzy”. Tłum. J. Garewicz. W: J.G. Fichte: Teońa Wiedzy. Wybór pism. Tłum. M.J. Siemek. T. 1. Warszawa 1996, s. 469.

¹³    N. Hartmann: Jak w ogóle możliwa jest krytyczna ontologia? Przyczynek do ugruntowania ogólnej nauki o kategońach. Tłum. A.J. Noras. „Principia. Pisma Koncepcyjne z Filozofii i Socjologii Teoretycznej” 2000, T. 27—28, s. 49.

^H Zob. N. Hartmann: Myśl filozoficzna i jej histońa. Tłum. J. Garewicz. W: