7648594611

28 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

tym idzie — różnicy w poszczególnych naukach, na przykład w metafizyce i w filozofii poznania. Filozofia nowożytna kieruje swą uwagę w stronę myślenia i samoświadomości podmiotu poznającego. Nie wolno jednak zapominać, że w historii filozofii kojarzy się to najpierw z filozofią Kartezjusza, a później dopiero z Kantem.

Kolejny rodzaj problemów związanych z ujęciem poznania w filozofii Kanta odnosi się do jej zakresu. Nowym ujęciem w Krytyce czystego rozumu jest niewątpliwie zamysł filozofii transcendentalnej. Nieco później Kant chciał rozszerzyć ten zakres. W rozprawie konkursowej Królewskiej Akademii Berlińskiej z 1792 roku stwierdził, że filozofia jest nauką o możliwości wszelkiego poznania a priorf⁰. Pisał tam nawet wprost: „[...] najwyższym zadaniem filozofii transcendentalnej jest więc pytanie: jak jest możliwe doświadczenie?”⁴¹. Pytanie o możliwość doświadczenia jest dla Kanta równoznaczne z postawieniem rozumu przed sądem krytyki. Dzieje się to, oczywiście, w obliczu niekończących się sporów sceptycyzmu z dogmatyzmem. Krytyka czystego rozumu j ako trybunał oznaczała dla Kanta krytykę władz poznania w ogóle, albo dokładniej: „[...] określenie zarówno jej źródeł, jak i jej zakresu i granic”⁴². W tym znaczeniu Krytyka czystego rozumu miała również za zadanie rozstrzygnąć kwestię możliwości metafizyki jako nauki. Kant potwierdza to w popularnym komentarzu do Krytyki czystego rozumu w Prolegomenach do wszelkiej przyszłej metafizyki, która będzie mogła wystąpić jako nauka⁴³. Właśnie tam ujawnia się też kolejny dylemat tej filozofii, sprowadzający się do odpowiedzi na pytanie, czy jest ona starą teorią poznania, czy też nową metafizyką. Sens tego Kantowskie-go wysiłku oddaje najpełniej następujące zdanie z Wprowadzenia do wydania drugiego Krytyki czystego rozumu (1787): „[...] wszelkie nasze poznanie zaczyna się wraz z doświadczeniem, co do tego nie ma żadnej wątpliwości. [...] Choć jednak wszelkie nasze poznanie rozpoczyna się wraz z doświadczeniem, to przecież nie całe poznanie wypływa właśnie dlatego z doświadczenia”⁴⁴. Polega to na tym, że poznanie rozpoczyna się wraz z doświadczeniem, ale nie pochodzi całe z doświadczenia. Kant poszukuje tego, co w poznaniu ma charakter a priori, a więc

⁴⁰    „Die Transzendentalphilosophie, d.i. die Lehre von der Móglichkeit aller Erkenntnis a priori uberhaupt [...]*. I. Kant: Welches sind die wirklichen Fortschritte, die die Me-taphysik seit Leibnizens und Wolfs Zeiten iti Deutschłand gemaćhi hat? In: Idem: Werk-ausgabe..., Bd. 6, s. 604. Na temat a priori w rozumieniu Kanta zob. także P. Łaciak: Struktura i rodzaje poznania „a pńoń^u w rozumieniu Kanta i Husserla. Katowice 2003.

⁴¹    I. Kant: Welches sind die wirklichen Fortschritte...» s. 607.

⁴²    I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., A XII.

⁴³    I. Kant: Prolegomena...

⁴⁴    I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., B 1.