7648594626

44 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

liczba wydaje się niewyobrażalna, zwłaszcza dziś, kiedy książka często ma jedną recenzję, jeśli w ogóle jest recenzowana. Początkowo recenzje te stanowiły omówienie tylko Krytyki czystego rozumu, później — także Prolegomenów...

Wreszcie, podkreślić trzeba fragmentaryczność pokantowskiej recepcji. Antykantystami w sporze o filozofię Kanta byli przede wszystkim Johann August Eberhard (1738—1809), Anton Joseph Dorsch (1758—1819), Johann Georg Heinrich Feder, Johann Georg Hamann (1730—1788), Johann Gottfried Herder (1744—1803), Friedrich Heinrich Jacobi, natomiast kantystami — Karl Leonhard Reinhold (1758— 1823), Gottlob Ernst Schulze (1761—1833)¹³ oraz Jacob Sigismundus Beck (1761—1840)*⁴. Ale i tego typu podział może budzić wątpliwości, gdyż na przykład Herder, jako słuchacz Kanta, był jego gorącym zwolennikiem, ale zraził się do swego nauczyciela po opublikowaniu przezeń Krytyki czystego rozumu.

Problem idealizmu niemieckiego polegał przede wszystkim na tym, że to Fichte był przekonany, iż kontynuuje filozofię Kanta. Uważał on, że Kant dokonał krytyki rozumu, ale nie opracował systemu rozumu. Jest to zarzut, który formułuje w stosunku do Kanta większość kan-tystów (kantystów i antykantystów —jak określa się filozofów, którzy tworzyli za życia Kanta bądź bezpośrednio po jego śmierci). Konstantin S. Bakradze (1898—1970) kwestię tę ujmuje w następujący sposób:

„Krytyka filozofii Kanta dokonana przez jego kontynuatorów, a tym bardziej przeciwników, oraz dalszy rozwój zasad tej filozofii ujawniły wiele wad idealizmu transcendentalnego i postawiły przed filozofami szereg nowych zagadnień. Jacobi, Reinhold, Schulze, Maimon, Beck, wreszcie Fichte wydobyli na jaw wady i sprzeczności filozofii kantow-skiej. Rozpoczęło się poprawianie filozofii Kanta w duchu idealizmu”¹⁵. Nieco dalej zaś ocenia filozofię Kanta z perspektywy dokonań jego następców i stwierdza: „Systemowi Kanta brak systemiczności. Podstawowe pojęcia jego filozofii nie są ze sobą powiązane: nie ma wspólnej zasady, która by je mogła zjednoczyć, z której by je można było »wy-i świat współczesny. W200. rocznicę śmierci Immanuela Kanta. Red. K. Śnieżyński. Poznań 2004, s. 189—200.

¹³    Hartmann twierdzi, że Schulze — autor słynnego Aenisedimusa — do tego stopnia oceniał Kanta przez pryzmat dokonań Reinholda, iż Kant wydał mu się dogmatykiem. Zob. N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus. Berlin—New York 1974, s. 15. Schulze był później nauczycielem Schopenhauera.

¹⁴    Na temat relacji między kantystami a antykantystami zob. R. Kozłowski: Salomon Maimon jako krytyk i kontynuator filozofii Kanta. Poznań 1969, s. 47—65.

¹⁵    K. Bakradze: Filozofia Hegla. System i metoda. Tłum. Z. Kuderowicz. Warszawa 1965, s. 46.