7648594578

24 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

a początki swych badań wiązał raczej z próbami asymilacji poglądów Newtona²⁴.

Wskazane źródła oddziaływań wywarły niewątpliwie istotny wpływ na kształt przedkrytycznych, a częściowo także krytycznych badań Kanta. Z kolei w Kantowskich badaniach nad poznaniem charakterystyczne były rozważania dotyczące problemów szczegółowych, na przykład uwagi nad syntezą intelektu i naoczności. „Intelekt nie jest — zdaniem Kanta — zdolny niczego oglądać, a zmysły niczego myśleć. Tylko stąd, że się one łączą, może powstać poznanie. Dlatego też nie można mieszać z sobą ich udziału w poznaniu, lecz mamy doniosły powód do tego, by jedno z nich od drugiego starannie oddzielić i odróżnić. Odróżniamy przeto naukę o prawidłach zmysłowości w ogóle, tj. estetykę, od nauki o prawidłach intelektu w ogóle, tj. od logiki”²⁵. Kant zawarł tu tradycyjne, za nim przyjmowane później, przekonanie, że pojęcia zawsze stosują się do zmysłowej naoczności. Samo zaś poznanie dochodzi do skutku w wyniku podporządkowania danych zmysłowych

Analytische und synthetische Methode bei Wolff und beim uorkńtiscken Kant. In: Chri-stian Wolff 1679—1754. Interpretationen zu seiner Philosophie und dereń Wirkung. Mit einer Bibliographie der Wolff-Literatur. Hrsg. von W. Schneiders. Hamburg 1983, s. 48—65.

²⁴    Zob. E. von Aster: Historia filozofii. Tłum. J. Szewczyk. Warszawa 1969, s. 331. Na ten temat pisze również Andreas Lorenz. Zob. zwłaszcza Idem: Kant und Newton. Klassische Natur- und Transzendentalphilosophie. Wrocław 2003; Idem: Filozofia Kanta i Poppera a fizyka Newtona i Einsteina. „Idea. Studia nad Strukturą i Rozwojem Pojęć Filozoficznych” 2004, T. 16, s. 57—77; H. Pu 1 te: Hypotheses (non)fingo? Das Wis-senschaftsverstdndnis der Aufklarung im Spiegel ihrer Newton-Rezeption. In: Aktualitat der Aufklarung. Hrsg. von R. Różanowski. Wrocław 2000, s. 76—106.

²⁵ I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., A 51—A 52, B 75—B 76. W Krytyce władzy sądzenia Kant napisał: „Rozum jest władzą zasad, a w swych najdalej idących roszczeniach zmierza ku temu, co bezwarunkowe; intelekt natomiast stoi do jego usług zawsze tylko pod pewnym warunkiem, który musi być dany. Ale bez pojęć intelektu, którym musi być dana obiektywna realność, rozum nie może w ogóle w sposób obiektywny (syntetycznie) wydawać sądów i jako rozum teoretyczny nie zawiera bynajmniej sam dla siebie zasad konstytutywnych, lecz jedynie regulatywne”. I. Kant: Krytyka władzy sądzenia. Tłum. J. Gałecki. Przejrzał A. Landman. Warszawa 1986, s. 376 (§ 76). W oryginale odnośny fragment brzmi następująco: „Die Vemunft ist ein Vermógen der Principien und geht in ihrer aufiersten Forderung auf das Unbedingte; da hingegen der Verstand ihr immer nur unter einer gewissen Bedingung, die gegeben werden mufi, zu Diensten steht. Ohne BegrifTe des Verstandes aber, welchen objective Realitat gegeben werden mu fi, kann die Vemunft gar nicht objectiv (synthetisch) urtheilen, und enthalt ais theoretische Vemunft fur sich schlechterdings keine constitutive, sondern blofi re-gulative Principien”. I. Kant: Werke. Bd. 5: Kńtik der praktischen Vemunft. Kńtikder Urtheilskrajt. Berlin 1913, s. 401. Na temat rozumienia Kantowskich terminów Vemunft i Verstand zob. S. Zabieglik: Krzywe zwierciadło filozofii, czyli dzieje pojęcia zdrowego rozsądku. Warszawa 1987, s. 246—265.