7648594599

26 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

jest prawdą, jeśli nasze poznanie składa się z jednostkowych spostrzeżeń, i dlaczego oraz w jaki sposób dochodzimy do ich systematycznego powiązania. Wreszcie, jak to się dzieje, że świat nie rozpada się na mozaikę rozproszonych danych³⁰? Co więcej, Hume doszedł do przekonania, że dane te nie są pojęciami zaczerpniętymi z doświadczenia, ani też pojęciami należącymi do i zależnymi od rozumu. Wyprowadził również zaskakujący wniosek, że są one dziełem wyobraźni. Konsekwencją tego było przyjęcie sceptycyzmu, wyrażającego się w przekonaniu, że nie tylko nie możemy posiąść obiektywnego poznania przyrody, ale także Boga i duszy³¹. Nieco inaczej postąpił Kant. Znalazł inne rozwiązanie problemu Hume’a, wskazując zasadnicze przeciwieństwo dogmatyzmu i racjonalizmu. Kant nie dopuszczał, w przeciwieństwie do Hume’a, jakiegokolwiek kompromisu — odrzucał zarówno dogma-tyzm, jak i racjonalizm. W rezultacie doszedł do sformułowania podstaw własnego krytycyzmu. W tym sensie krytyczna filozofia Kanta mogła stanowić trzecią drogę, przeciwstawną zarówno sceptycyzmowi, jak i dogmatyzmowi³². Hans-Michael Baumgartner (1933—1999) pisał: „[...] właśnie na tym pośredniczeniu między zmysłowością i rozumem, a także na wykazaniu związku występującego między nimi w systematycznym budowaniu naszej wiedzy, polega zarówno centralny problem Krytyki czystego rozumu, jak i osiągnięcie, jakiego Kant w niej dokonał”³³. W tej perspektywie można też powiedzieć, że Krytyka czystego rozumu rozwiązuje tylko dwa zasadnicze problemy. Pierwszym jest znalezienie nowej drogi między dogmatyzmem a sceptycyzmem, drugim natomiast — pośredniczenie między racjonalizmem i empiry-zmem. W tym kontekście Kant przeciwstawił przede wszystkim sceptycyzmowi i dogmatyzmowi własny krytycyzm. Poddał tym samym poznanie badaniu i jednocześnie krytyce³⁴. „"Krytyczne* badanie rozumu — jak pisał Ernst von Aster — to wedle Kanta badanie ustalające podstawy i granice prawomocności pojęć i twierdzeń, którymi posługuje się nasz poznający rozum”³⁵. Natomiast Baumgartner podkreślał, że

³⁰    Zob. D. Hume: Badania dotyczące rozumu ludzkiego. Tłum. J. Łukasiewicz, K. Twardowski. Oprać. A. Hochfeldowa. Warszawa 1977, s. 33—50, 54—55.

³¹    Zob. ibidem, s. 198—200. Zob. także D. Hume: Dialogi o religii naturalnej. Naturalna histońa religii. Tłum. A. Hochfeldowa. Warszawa 1962. Nietrudno zauważyć, że w duchu Hume'a postępują rozważania Kanta. Zob. L Kant: Religia w obrębie samego rozumu. Tłum. A. Bob ko. Kraków 1993.

³²    Zob. H.-M. Baumgartner: Kantowska „Krytyka czystego rozumu" —jundamen-talne dzieło filozofii nowożytnej. Tłum. Z. Zwoliński. „Edukacja Filozoficzna” 1992, nr 13, s. 128—130.

³³    Ibidem, s. 129.

³⁴    Zob. T. Kroński: Kant. Warszawa 1966, s. 17.

³⁵    E. von Aster: Histońa filozofii..., s. 335.