7648594613

30 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

Z tego dwojakiego podziału sądów dadzą się też wyprowadzić następujące relacje. Po pierwsze, wszystkie sądy analityczne są zarazem sądami apriorycznymi, ponieważ orzeczenie zostaje ujęte tylko z pojęcia podmiotu. Jako sąd ogólny, uniwersalny (wszystkie S są f), nie jest to wypowiedź odwracalna, gdyż nie wszystkie sądy aprioryczne, lecz tylko niektóre, są analityczne. Po drugie, wszystkie sądy aposteriorycz-ne są syntetyczne, gdyż polegają na doświadczeniu, które dodaje coś do tego, co już wiemy. Po trzecie, nie istnieją żadne sądy analityczne, które są zarazem sądami aposteriorycznymi, ponieważ żadne pojęcie nie pochodzi z doświadczenia. Po czwarte, jest jednak możliwe, że istnieją sądy syntetyczne, które są sądami apriorycznymi. Orzeczenie takich sądów wyraża coś, co ani nie znajduje się w szeregu własności, jakie zawierają się w pojęciu posiadanym przez podmiot, ani nie pochodzi z doświadczenia. Zdaniem Nicolaia Hartmanna, to, co wyraża taki sąd, pochodzi z apriorycznych zasad, które dawniej Kartezjusz pojmował jako ideae innatae, a po krytyce dokonanej przez Locke’a nie są one już więcej nazywane „wrodzonymi". Właśnie o takie syntetyczne sądy a prioń chodzi Kantowi w nauce⁵⁰. Daje tym samym wyraz przekonaniu, że wiedza musi mieć charakter powszechny i pewny, czemu zaprzeczał dotychczas empiryzm głoszący, że nie są możliwe syntetyczne sądy a priori. Hume na przykład twierdził, że istnieją tylko dwa rodzaje sądów, a mianowicie sądy analityczne a priori (badające

stosunki między ideami) oraz sądy syntetyczne a posteriori (przedmiotem badania są fakty)⁵¹. Nowatorstwo Kanta polegało więc na tym, że uznał istnienie takich sądów, które nie wywodzą się z doświadczenia, a jednak mają przedmiotową ważność, wykraczając w swych orzecznikach poza definicje przysługujące podmiotom. Dla Kanta kryterium

podziału sądów podmiotowo-orzecznikowych (kategorycznych) stanowiła więc zakresowość ich terminów. Sąd analityczny to taki sąd, w którym orzecznik całkowicie zawiera się w podmiocie, lub inaczej: w którym orzecznik nie wnosi niczego, co by nie było już zawarte w definicji podmiotu. Wynika stąd, że prawdziwe sądy analityczne są prawdziwymi a priorf². Kiedy jednak orzecznik w swej treści wykracza poza definicję swego podmiotu, wtedy sąd ma charakter syntetyczny. Pytanie o możliwość syntetycznych sądów a priori stanowi w ujęciu Kanta ekspozycję całego programu badań transcendentalnych, który obej-

⁵⁰    Zob. N. Hartmann: Wprowadzenie do filozofii. Autoryzowany zapis wykładu wygłoszonego w semestrze letnim 1949 roku w Getyndze. Tłum. A.J. No ras. Warszawa 2000, s. 52—53.

⁵¹    I. Kant: Krytyka czystego rozumu..., B 19. Zob. też U. Neemann: Gegensatze und Syntheseuersuche im Methodenstreit der Neuzeit..., s. 252—261.

⁵²    I. Kant: Krytyka czystego rozumu.... A 7, B 11.