7648594635

52 Filozofia Kanta i jej recepcja w osiemnastym i dziewiętnastym wieku

cobiemu”⁴². Piotr Dehnel wymienia Ottona Póggelera (ur. 1928), który wykazał, że to nie Jacobi był pierwszy, gdyż wcześniej termin ten wprowadził Daniel Jenisch (1762—1804) w pracy Uber Grund und Werth der Entdeckungen des Herm Professor Kant in der Metaphysik, Morał und Asthetik (1796), w której miał nazwać idealizm transcendentalny nihilizmem⁴³. Kwestia nie jest wszakże jednoznaczna.

Osobliwą rolę w sporze o filozofię Kanta odgrywa — wspomniany już — myśliciel żydowski, pochodzący z Litwy, Salomon Maimon (Salomon Ben Jehoszua). Dodać jednak trzeba, że niektórzy traktują Mai-mona jako Polaka, a to dlatego, że w swoim fundamentalnym dziele zamieścił list do króla polskiego⁴⁴, chociaż w życiu nie napisał nic po polsku (pisał w językach niemieckim i hebrajskim). Maimon uchodzi za tego, którego książka poświęcona filozofii transcendentalnej⁴⁵ w sposób bezpośredni wpłynęła na powstanie Fichtego teorii wiedzy. Wynika to z faktu, że Maimon był nie tyle kontynuatorem, ile krytykiem filozofii Kanta, a jego krytyka koncentrowała się wokół pojęcia rzeczy samej w sobie oraz quaestio iuris poznania. O ile pierwszy problem jest wspólnym dziedzictwem epoki, o tyle kwestia druga stanowi znaczący wkład Maimona do dyskusji nad kształtem filozofii. Analizując bowiem problem faktyczności, dochodzi Maimon do przekonania, że nie można rozwiązać problemu, jak to, co faktyczne, powstaje dla nas, i dlatego wszelkie doświadczenie pozostaje poznaniem niezupełnym. Ma ono charakter nieskończonego szeregu, a „dopiero jego wartość graniczna byłaby poznaniem całkowitym bądź racjonalnym”⁴⁶. Ujawniają się tu dwie późniejsze, choć odmienne interpretacje Kanta. Filozofowie wywodzący się ze szkoły marburskiej rozumieć będą rzecz samą w sobie jako pojęcie graniczne, natomiast źródło fikcjonalizmu Hansa Vaihingera (1852—1933) będzie tkwić w sprzeczności, na którą zwraca uwagę Cassirer. Uważa on, że w doświadczeniu ukazuje się sprzeczność, gdyż porusza się ono między ideą a fikcją. Dlatego też Cassirer — w odniesieniu do Maimona, ale pośrednio również do Vai-hingera — zauważa: „Między tymi dwoma poglądami [tj. między ideą a fikcją — A.J.N.] porusza się jego filozofia, a jej wątpliwość jest jednocześnie ciągle wyrazem koniecznego i bezwarunkowego roszcze-

⁴²    M. Heidegger: Nietzsche. Tłum. A. Gniazdowski i inni. T. 2. Warszawa 1999,

s. 33.

⁴³    Zob. P. Dehnel: Antynomie rozumu..., s. 114—116.

⁴⁴    S. Maimon: Versuch uber die Transscendentalphilosophie mit einem Anhang uber die symbolische Erkenntniss und Anmerkungen. Berlin 1790. Por. R. Kozłowski: Salomon Maimon..., s. 32.

⁴⁵    S. Maimon: Versuch uber die Transscendentalphilosophie...

⁴⁶    N. Hartmann: Die Philosophie des deutschen Idealismus..., s. 21.