img312 (7)

158 Druidzi

możemy się bardzo wiele dowiedzieć: irlandzkie prawo Brehon i walijskie prawa Hywela Dda. Porównanie tych dwóch systemów pozwala stwierdzić, że obydwa wywodzą się od starożytnego wspólnego prawa celtyckiego. Oprócz praw irlandzkich i walijskich przetrwały również wzmianki o prawach pochodzących z innych celtyckich terytoriów. Geoffrey z Monmouth wspomina legendarne prawo Molmutine z Kornwalii, które otaczało szczególną opieką biednych i słabych¹³. Król Alby (Szkocji) Domnuil I ogłosił w latach 858-862 starożytne prawa Dal Riady, stanowiące wersję prawa Brehon. Później, gdy do królestwa Alby przyłączono brytyjskie Strathclyde i tereny Cumbrii, zaszła konieczność ujednolicenia systemów prawa Celtów goidelskich i brytyjskich. W pochodzącym z jedenastego wieku dokumencie Leges inter Bretonnes et Scotos znajdują się terminy prawnicze podobne do tych z prawa Brehon i z kodeksów Hywela Dda, co według profesora Kennetha Jacksona świadczyć może „o istnieniu wspólnej starożytnej brytyjskiej tradycji prawnej”.

Ponieważ irlandzki system prawny jest najstarszym systemem w Europie, zakorzenionym w starożytnych zwyczajach indoeuropejskich, a nie w prawie rzymskim, a zarazem najstarszym systemem celtyckim, w którym wspomina się jeszcze o druidach, to właśnie w źródłach irlandzkich będziemy poszukiwać śladów systemu prawa druidów.

Jak już wspominaliśmy na początku tej części, według tradycji pierwszym ustawodawcą w historii Irlandii był Ollamh Fódhla, arcykról z ósmego wieku przed naszą erą, który ustanowił odbywający się co trzy lata Feis Teamhrach, Festiwal w Tarze, w czasie którego uchwalano i zmieniano prawa. Podobne opowieści wiążą się z innymi legendarnymi prawodawcami starożytnego świata. W mitologii indyjskiej prawa - z boskiej inspiracji - ustanowił Manu, praojciec ludzkości, który przeżył potop. Prawa te spisano w latach 200 p.n.e. - 200 n.e. Również Mojżesz ustanowił prawa dla Hebrajczyków z boskiej inspiracji (w trzynastym wieku p.n.e.). Starożytni Grecy przeszli od indywidualnej zemsty do systemu praw spisanych po raz pierwszy w 621 r. p.n.e. przez archonta Drakona. Mówca i polityk grecki Demades (ok. 380 - 319 p.n.e.) stwierdził, że kodeks Drakona, który odznaczał się niezwykłą surowością i przewidywał karę śmierci nie tylko za zabójstwo, lecz również za wiele innych przestępstw (stąd nazwa drakońskie prawa), został spisany nie atramentem, lecz krwią. Ustanawianiem prawa zajmowali się wysocy urzędnicy, tak zwani archonci. Jednym ze słynnych archontów, który usiłował zmodyfikować system praw Drakona, był Solon (ok. 640-558 p.n.e.). Reformy Solona zostały jednak odrzucone przez Pizystrata (ok. 640-558 p.n.e.), tyrana Aten.

¹³ Geoffrey z Monmouth, znany pod łacińskim imieniem jako Galfridus Monemutensis i walijskim Gruffyd ap Arthur (1100-1154 lub 1155) był walijskim biskupem w St. Asaph. Około roku 1136 napisał pełne fantastycznych wiadomości dzieło Historia Regum Britanniae (Historia królów Brytanii), gdzie dał łacińską formę walijskim legendom o królu Arturze i czarnoksiężniku Merlinie (przyp. tłum.).

Prawa dla Rzymu ustanowił Numa Pompiliusz, legendarny następca Romulu-sa (715-673 p.n.e.), któremu doradzała bogini Egeria. Prawa przez niego ustanowione zostały spisane w roku 450 p.n.e. na dwunastu tablicach, a poznać je mogli jedynie wybrani kapłani z patrycjuszowskich rodów.

W Irlandii tradycja Feis Teamhrach zapoczątkowana przez Ollamha Fódhla przetrwała, jak wykazał P. W. Joyce, do czasów historycznych. Jedno ze słynniejszych zgromadzeń odbyło się w roku 697 n.e., gdy Adomnan (624-704), opat z Iony, wprowadził słynne „Prawo niewinnych” (lex innocentium), chroniące w czasie działań wojennych starców, kobiety, dzieci i ludzi kościoła, czyli praktycznie wszystkich nie biorących udziału w walce. Prawo to obowiązywało nie tylko w Irlandii, lecz także w Szkocji i w kraju Piktów, a jego ustanowienie zostało poświadczone przez pięćdziesięciu jeden władców i wodzów i czterdziestu wyższych dostojników kościelnych.

Według źródeł irlandzkich ustanawianiem i wprowadzaniem praw zajmowali się fili, którzy z pewnością byli druidami. Przypomnijmy: druidzi byli kastą ludzi wykształconych, do których należeli również fili, czyli poeci; samo słowo fili należy traktować jako swego rodzaju opis zawodu. John Davies, główny prokurator Irlandii za panowania króla Jakuba I, napisał esej na temat systemu prawa irlandzkiego, gdzie zauważył:

Od czasów gdy Amergin (Amairgain) o białym kolanie, poeta, ogłosił pierwszy wyrok w Erinie, jedynie files, czyli poeci, posiadają prawo ogłaszania wyroków.

Ale tradycja rzuca nieco inne światło na ten problem. Za panowania Conchobhara Mac Nessa, króla Ulsteru, powstał spór między dwoma poetami, Feirceirtne i Neide. Neide, syn Adhna, głównego ollamha Irlandii, domagał się odziedziczenia pozycji po ojcu. Feirceirtne, bard Cu Roi (Czerwonej Gałęzi) z Munsteru, zakwestionował jego żądania. Ich dysputa zamieszczona została w księdze Dialogi Mędrców, zawartej w Księdze z Ballymote, skompilowanej przez Maghnusa Ó Duibhgeannaina w latach 1390-1391 na podstawie starszych źródeł. Dyspucie przysłuchiwał się sam Conchobhar Mac Nessa, który stwierdził, że język, którego używają fili jest tak specjalistyczny, że nikt, nawet król i wodzowie, nie może go zrozumieć. Zwołano zgromadzenie, które postanowiło wyjąć spór spod kompetencji fili i przekazać go innym sędziom oraz ułatwić dostęp do tej profesji wszystkim, którzy posiadają niezbędne umiejętności. Obracamy się w dalszym ciągu w kręgu legend, ale z pewnością wskazują one na historyczne zdarzenie, którego celem była reforma prawa. Tradycja związana z Conchobharem Mac Nessa pochodzi z czasów przed narodzinami Chrystusa i dotyczy okresu epoki żelaza, tak więc możemy być pewni, że reforma prawa nastąpiła jeszcze w czasach starożytnych.

Z czasem powstała nowa grupa sędziów, zwanych teraz sędziami prawa Brehon lub krócej Brehonami. Według Glosariusza Cormaca innym określeniem Brehona było aignesa. To słowo zdaje się pochodzić od aignes,