67298 Obraz6

156 XVIII. Problem typologii państw

212. W dziejach państwowości pojawiło się bardzo wiele form państwa. Nie będziemy mówili tu o wszystkich; o ile jest to w ogóle wykonalne, znacznie przekraczałoby przyjęte w tej książce granice wykładu. Gdy idzie o bardziej typowe formy państw występujące w przeszłości objętej badaniami naukowymi, odsyłamy do wykładów z powszechnej historii państwa i prawa oraz do stosownych opracowań podręcznikowych i monograficznych. Nie będzie tu także mowy o rozwoju koncepcji ustrojowych i o rozwoju wyobrażeń na temat idealnej (pożądanej) formy państwa* W tym zakresie pomocny może być wykład i opracowania dotyczące historii doktryn politycznych i prawnych oraz wykład i opracowania z dziedziny prawa konstytucyjnego. Nasze zadanie jest skromniejsze. Przedstawione zostaną najczęściej spotykane formy państwa współczesnego (XIX i XX wiek), choć pomocniczo sięgniemy także do starszych dziejów państwowości. Będzie to zarazem prezentacja dosyć ogólna. Szczegółowe omówienie rozwiązań konstytucyjnych i towarzyszącej im praktyki ustrojowej w poszczególnych państwach należy do wykładowców konstytucyjnego prawa porównawczego.

213.    Rozpatrując formy państw z punktu widzenia ich ustroju terytorialnego, tradycyjnie wyróżnia się dwie kategorie: państwa unitarne i państwa związkowe (federalne), zwane także federacjami. Od tych dwóch rodzajów państw należy odróżnić związek państw określany jako konfederacja. Każde z państw wchodzących w skład konfederacji zachowuje swoje kompetencje organizacji suwerennej, ale w jakiejś dziedzinie lub w kilku dziedzinach wiąże się z innymi państwami dla wspólnego z nimi działania. Dotyczy to na przykład wspólnego prowadzenia polityki zagranicznej lub obronnej.

214.    W dawniejszych czasach dosyć rozpowszechnioną formą konfederacji były unie personalne. Unie tego rodzaju wynikały z faktu posiadania przez dwa państwa lub więcej państw wspólnego monarchy lub - co zapewniało dłuższe trwanie związku - wspólnego domu panującego. Wiązanie państw dzięki unii personalnej było niejednokrotnie rezultatem dziedziczenia tronu i zawierania małżeństw dynastycznych. Od unii personalnej odróżnić trzeba unię realną, w której dwa państwa lub więcej państw powiązanych jest dodatkowo przez posiadanie wspólnych organów władzy ustawodawczej i sądowniczej, niekiedy również innych wspólnych atrybutów; państwowości (skarb, wojsko), oraz przez podobieństwa ustrojowe. Unia realna jest formą bliską federacji. Unią personalną był na przykład związek Norwegii i Szwecji w latach 1814-1905, Danii i Islandii w latach 1918-1944 lub Polski i Saksonii w latach 1697-1763. Polska (Korona) pozostawała z Litwą w różnych okresach XIV-X VI wieku w unii personalnej. Natomiast od czasu Unii Lubelskiej (1569) związała się z nią unią realną. Od konfederacji jest już tylko