25221 Obraz
9

42 IV. Środki sprawowania władzy

nych; m.in. M. Dżilas). Pojawienie się elity władzy jest, zdaniem twórców tej koncepcji (Vilfredo Pareto, Gaetano Mosca) oraz ich kontynuatorów (np. Charles W. Mills), w znacznym stopniu rezultatem strukturotwórczej funkcji władzy. W jaki sposób ludzie trafiają do tej elity, czy owa rekrutacja oparta jest na zasadach demokratycznych wyborów czy mniej lub bardziej autorytarnej kooptacji, a nawet dziedziczenia - to już inna sprawa. W każdym razie są tacy, którzy decyzje podejmują, choćby w wąskim zakresie spraw, i tacy, którzy ani prawa, ani faktycznej możliwości podejmowania decyzji nie mają - są jedynie wykonawcami cudzych decyzji.

54. Teoretycy polityki wywodzący się ze szkoły marksistowskiej wprowadzili pojęcia, które - ich zdaniem - pozwalają na dokonanie istotnych rozróżnień. Władza może przejawiać się bądź na poziomie panowania, bądź rządzenia. Panowanie teoretycy ci łączą z istnieniem klas ekonomicznie uprzywilejowanych -dysponujących środkami produkcji dóbr materialnych i środkami ich wymiany. Panowanie jest wyrazem strukturalnej przewagi interesów tych klas w społeczeństwie. Nie wiąże się ono, a w każdym razie nie musi, z podejmowaniem bieżących decyzji władczych (zrządzeniem). Interesy klasy panującej są w społeczeństwie interesami nadrzędnymi. W sytuacji konfliktu one właśnie triumfują. W myśl marksistowskiej teorii władzy panowanie oznacza również, że koncepcje, idee, wartości cenne w oczach klasy ekonomicznie uprzywilejowanej są ideami panującymi - akceptowanymi również poza tą klasą; są ideami, które panują nad myślami ludzi niebędących członkami tej klasy. Im silniejsze jest panowanie tych idei - panowanie ideologiczne - w tym mniejszym stopniu ludzie należący do klasy panującej, a także podlegające im ośrodki decyzji władczej (np. w państwie), zmuszeni są posługiwać się środkami przemocy (Antonio Gramsci). Karol Marks, Fryderyk Engels i ich następcy od panowania klasowego odróżniali rządzenie jako działalność operacyjną, polegającą na podejmowaniu i realizowaniu decyzji władczych w ramach struktur organizacyjnych, przede wszystkim państwowych. Rządzeniem w państwie byłoby więc to wszystko, co czynią parlamenty, rządy, głowy państw, sądy. W prawie, w ideologiach rozpowszechnionych w społeczeństwie, w wierzeniach, zapatrywaniach moralnych, działaniach i strukturach gospodarki (np. własnościowych, kierowniczych) zawarte są takie pierwiastki, elementy, które działają na korzyść klasy ekonomicznie uprzywilejowanej, mimo że bezpośrednio klasa ta nie rządzi. W jej imieniu rządzą odpowiednio wyłaniani funkcjonariusze władzy.

Teoria demokratycznego władztwa państwowego zakłada zaś, że ostatecznym podmiotem władzy jest naród (patrz dalej) czy też lud, zwany często suwerenem. Może on podejmować decyzje władcze samodzielnie albo za pośrednictwem swoich przedstawicieli. Będzie jeszcze o tym mowa.